تفاوت­ های روانشناختی زنان خانه دار با زنان شاغل

به گزارش مدل کودک، رییس انجمن روان شناسی تربیتی ایران با استناد به مطالعات انجام شده درباب ارزش اقتصادی کار خانگی می گوید: بر طبق مطالعات انجام شده، ارزش مالی کار خانگی در مقیاس ملی بسیار قابل توجه است و می تواند در محاسبه تولید ناخالص داخلی کشورها نیز درنظر گرفته شود، این درحالیست که زنان خانه دار به سبب انجام روزانه کارهای تکراری و نداشتن درآمد ممکنست با مشکلات روانی مانند کاهش اعتماد به نفس، احساس انزوا یا فشارهای روحی مواجه شوند.
فریبرز درتاج در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به روز جهانی زنان خانه دار، اظهار داشت: روز سوم نوامبر برای به رسمیت شناختن میلیون­ ها زن خانه­ دارِ سخت­کوش اختصاص داده شده تا اهمیت نقش آنان در خانواده و جامعه بیشتر مورد توجه قرار گیرد. در حقیقت اصطلاح «خانه دار» اصطلاحی قدیمی و نشأت گرفته از روزهایی است که بیشتر خانواده ها با یک درآمد زندگی می­ کردند؛ پدر کار می کرد و مادر در خانه می ماند تا از خانه و بچه­ ها مراقبت کند، اما امروزه، بطور معمول زن و مرد، هر دو بیرون از خانه کار می کنند.
وی افزایش آگاهی عمومی از ارزش های اجتماعی و اقتصادی کارهای خانگی، حمایت و احترام بیشتر به زنان خانه دار در سطح خانواده و جامعه، تشویق به تقسیم مسئولیت های خانگی میان تمامی اعضاء خانواده، بهبود شرایط رفاهی و اجتماعی بوسیله ارائه بیمه و سایر حمایت ها برای زنان خانه دار را از اهداف اصلی روز ملی زنان خانه دار دانست و اضافه کرد: این روز فرصتی جهت بررسی چالش های زنان خانه دار است که همچون آنها می توان به کمبود حمایت های اجتماعی و قانونی خصوصاً در مواقع بیماری، بازنشستگی یا نیازهای مالی، فشارهای روانی و جسمی ناشی از کارهای روزمره که می تواند منجر به فرسودگی و مشکلات سلامت روانی شود و همین طور نیاز به توجه و قدردانی اشاره نمود.
رییس انجمن روان شناسی تربیتی ایران با اعلان اینکه «خانه­ داری» شغل ۲۴ ساعته ای است که گاهی اوقات زنان خانه دار آن قدردانی که شایسته آنهاست را دریافت نمی­ کنند، اضافه کرد: در روز ملی زنان خانه دار، مهم ترین مسئله، شناخت ارزش و اهمیت کار زنان خانه دار است. آنها در انجام کارهای مختلف همچون مدیریت خانه، تربیت فرزندان و رسیدگی به امور خانوادگی نقش دارند. هرچند این کارها عموماً در دسته «کارهای بدون درآمد» طبقه بندی می شوند، اما اثر بسیار زیادی بر سلامت، توسعه و رفاه خانواده و جامعه دارند.
وی با تأکید بر ضرورت حمایت های اجتماعی و قانونی از زنان خانه دار، اشاره کرد: روز ملی زنان خانه دار، فرصتی برای درخواست حمایت های قانونی بیشتر برای این گروه، مانند برخورداری از بیمه و بازنشستگی است که البته در بعضی کشورها، برنامه های حمایتی ویژه برای زنان خانه دار درنظر گرفته شده است.
درتاج با اشاره به شناخت ارزش اقتصادی کار خانگی، اشاره کرد: بااینکه کارهای خانه به عنوان شغلی با درآمد شناخته نمی گردد، اما دارای ارزش اقتصادی زیادی هستند، به طوریکه مطالعات نشان داده اند ارزش مالی کار خانگی در مقیاس ملی بسیار قابل توجه است و می تواند در محاسبه تولید ناخالص داخلی کشورها نیز درنظر گرفته شود. در این بین اما، زنان خانه دار به سبب انجام روزانه کارهای تکراری و نداشتن درآمد ممکنست با مشکلات روانی مانند کاهش اعتماد به نفس، احساس انزوا یا فشارهای روحی مواجه شوند و از همین رو، توجه به این مساله و ارائه حمایت های اجتماعی می تواند سلامت روان آنان را تقویت کند.
بگفته رییس انجمن روان شناسی تربیتی ایران، مسئله سلامت روان زنان خانه دار در مقایسه با زنان شاغل، موضوعی پیچیده و چندوجهی است که به عوامل مختلفی همچون شرایط فردی، حمایت های اجتماعی، درآمد، رضایت شغلی و انتظارات فرهنگی بستگی دارد. بطور کلی، هر کدام از این دو گروه ممکنست با چالش های خاص خود روبرو باشند و این چالش ها می تواند تأثیر متفاوتی بر سلامت روان آنها بگذارد.
وی با اشاره به مزایای روانی و چالش های زنان شاغل، توضیح داد: زنان شاغل به طور معمول از نظر روانی، استقلال بیشتری را تجربه می کنند، برای اینکه درآمد شخصی به آنها احساس توانمندی و امنیت اقتصادی می دهد. از سویی دیگر آنها با بودن در محیط کار، فرصت ارتباط با دیگران و توسعه مهارت هایشان را دارند که همین مورد می تواند منجر به ارتقای اعتماد به نفس و ایجاد حس رضایت درونی آنها شود. این موارد در کل به بهبود سلامت روان و احساس شادابی کمک می نماید. اما از طرف دیگر، زنان شاغل اغلب با فشارهای مضاعفی روبرو هستند، برای اینکه علاوه بر وظایف شغلی، مسئولیت های خانه و خانواده نیز بر عهده ی آن هاست. این دوگانگی می تواند منجر به استرس و احساس خستگی مداوم شود. همین طور در مواردی که میان کار و خانواده تعادل مناسبی وجود نداشته باشد، ممکنست به فرسودگی شغلی و حتی کاهش رضایت از زندگی منجر شود.
درتاج در ادامه به مزایای روانی و چالش های زنان خانه دار اشاره نمود و اظهار داشت: زنان خانه دار در بعضی موارد از فشارهای شغلی دورند و همین مسئله می تواند به کاهش فشار های شغلی آنها کمک نماید. در کنار آن، در خانه ماندن این امکان را به آنها می دهد که وقت بیشتری را به فرزندان و خانواده اختصاص دهند که ممکنست از نظر روانی احساس رضایت و حمایت اجتماعی بیشتری به همراه داشته باشد. اما چالش های دیگری هم وجود دارد. خیلی از زنان خانه دار ممکنست احساس انزوا و یکنواختی کنند، خصوصاً اگر از حمایت اجتماعی و امکانات سرگرمی محروم باشند. کمبود ارتباطات اجتماعی، نبود درآمد مستقل و گاه احساس کم ارزشی به سبب عدم فعالیت خارج از خانه، می تواند به کاهش عزت نفس و در نهایت به مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب منجر شود. همین طور نبود استقلال مالی ممکنست موجب احساس ناتوانی یا وابستگی روانی شود.
رییس انجمن روان شناسی تربیتی ایران افزود: سلامت روان زنان خانه­ دار و شاغل به عوامل مختلفی مانند حمایت­ های اجتماعی، استقلال مالی، احساس رضایت شخصی، فرصت های رشد فردی و تعادل بین زندگی شخصی و وظایف کاری، برخورداری از تفریحات و علایق شخصی و روش برخورد با چالش ها و… بستگی دارد. بدین سبب نمی توان اظهار داشت که صرف خانه دار بودن یا شاغل بودن به تنهایی تأثیر مثبتی بر سلامت روان دارد، بلکه آن چه مهم تر است کیفیت زندگی و احساس رضایت از انتخاب فردی است. مهم تر از شاغل بودن یا خانه دار بودن، وجود حس رضایت و معناداری در زندگی است که می تواند سلامت روان را در هر دو گروه تقویت کند.
وی در جواب سوالی درباب تفاوت­ های روانشناختی زنان خانه دار با زنان شاغل، اظهار داشت: تفاوت های روانشناختی زنان خانه دار و زنان شاغل از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته و برمبنای تحقیقات و مشاهدات، هر دو گروه با چالش ها و مزایای روانی خاص خود روبرو هستند. این تفاوت ها به عوامل مختلفی همچون تعاملات اجتماعی، احساس خودکارآمدی، و سطح رضایت و استرس بستگی دارد.
درتاج در همین جهت تفاوت های روانشناختی میان زنان خانه دار و زنان شاغل را از نظر «هویت و احساس ارزشمندی»، «تعاملات اجتماعی و شبکه های حمایتی»، «میزان استرس و فشار روانی»، «رضایت از زندگی و احساس معنا»، «خودمختاری و استقلال مالی» و «احساس گناه یا فشارهای اجتماعی» پرداخت و تصریح کرد: زنان شاغل اغلب از داشتن یک هویت شغلی و اجتماعی احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس بیشتری دارند. اشتغال و فعالیت اجتماعی به آنها امکان می دهد که نقش خودرا در جامعه معنادار بدانند و بوسیله تعاملات کاری و بروزرسانی مهارت های خود، احساس رشد و پیشرفت کنند، اما زنان خانه دار ممکنست در بعضی موارد احساس کنند که فعالیت هایشان به اندازه شغل رسمی ارزش گذاری نمی گردد. این احساس می تواند در طول زمان بر اعتماد به نفس آنان تأثیر منفی بگذارد، بویژه اگر کارهای خانه به عنوان یک وظیفه تکراری و کم ارزش تلقی شوند.
رئیس انجمن روان شناسی تربیتی ایران اشاره کرد: در حوزه تعاملات اجتماعی و شبکه های حمایتی نیز زنان شاغل به سبب تعامل روزانه با همکاران و افراد مختلف می توانند نیازهای ارتباطی خودرا برآورده کنند؛ این روابط اجتماعی به آنها کمک می نماید تا احساس تنهایی نکنند و در مواقع دشواری از حمایت های عاطفی بهره مند شوند. اما زنان خانه دار ممکنست فرصت کمتری برای برقراری ارتباطات اجتماعی روزانه داشته باشند و به این علت احساس انزوا یا تنهایی بیشتری را تجربه می کنند. البته این وضعیت به ویژه زمانی تشدید می شود که شبکه حمایتی و ارتباطی آنها محدود باشد.
بنابر اظهارات وی، بااینکه شاغل بودن می تواند منبعی برای رضایت و اعتماد به نفس باشد، اما از طرف دیگر، فشارهای کاری و مسئولیت های خانوادگی می تواند سطح استرس زنان شاغل را افزایش دهد. تعادل بین کار و زندگی خانوادگی یک چالش جدی است که گاهی سبب فرسودگی شغلی یا استرس های عاطفی می شود. از سویی دیگر نیز بااینکه زنان خانه دار ممکنست از فشار کاری مستقیم به دور باشند، اما مسئولیت های روزانه خانه و مراقبت از خانواده می تواند منبع استرس آنها باشد. همچنین، خانه داری کارهای تکراری دارد که می تواند منجر به احساس خستگی و کاهش انگیزه در آنها شود.
درتاج در مورد رضایت از زندگی زنان شاغل و خانه دار نیز بیان کرد: اشتغال، به زنان شاغل فرصتی برای تحقق برخی اهداف شخصی و حرفه ای شان را می دهد که ممکنست به احساس رضایت و معنا در زندگی آنها کمک نماید. اما این احساس به شدت به میزان رضایت از شغل و محیط کاری آنها بستگی دارد. زنان خانه دار ممکنست احساس رضایت زیادی از مراقبت و توجه به خانواده داشته باشند، اما اگر از نقش های خود احساس کم ارزشی کنند یا از نظر اجتماعی حمایت کافی نداشته باشند، ممکنست رضایت کمتری را تجربه کنند.
رییس انجمن روان شناسی تربیتی ایران با اشاره به خودمختاری و استقلال مالی زنان شاغل و زنان خانه دار، اظهار داشت: استقلال مالی از مزایای مهم شاغل بودن است که می تواند احساس خودمختاری و کنترل بر زندگی را افزایش دهد و به زنان کمک نماید که تصمیمات مالی و خانوادگی را با اعتماد به نفس بیشتری بگیرند واز سویی دیگر، نداشتن منبع درآمد شخصی می تواند احساس وابستگی مالی به همسر یا خانواده را افزایش دهد که در بعضی موارد ممکنست بر اعتماد به نفس و احساس خودکارآمدی آنان تأثیر منفی داشته باشد.
وی اشاره کرد: زنان شاغل ممکنست به سبب اختصاص زمان کمتر به خانواده، گاهی احساس گناه کنند. از طرف دیگر، برخی فشارهای اجتماعی و فرهنگی نیز ممکنست بر زنان شاغل وارد شود که انتظار دارد وقت بیشتری را به خانواده اختصاص دهند. اما زنان خانه دار با فشارهایی از طرف جامعه یا نزدیکان مواجه اند که از آنها انتظار می رود در محیط خانه بهترین عملکرد را داشته باشند. این فشار می تواند در آنها احساس ناکافی بودن یا کم ارزشی بوجود آورد.
درتاج در همین جهت به نهادهای دولتی سفارش هایی کرد که در روز جهانی زنان خانه دار، برنامه ها و سیاست هایی را اجرا کنند که هم به ارج نهادن به زنان خانه دار کمک نماید و هم از آنها حمایت های لازم را به عمل آورد. نهادهای دولتی در کشورهای مختلف می توانند اقداماتی مانند ایجاد بیمه و تامین اجتماعی برای زنان خانه دار، برنامه های آموزشی و توانمندسازی، تسهیل وام های کم بهره برای زنان خانه دار، افزایش آگاهی و فرهنگ سازی در سطح جامعه، ترویج طرح تقسیم مسئولیت های خانگی و حمایت مالی برای کارهای فرهنگی و هنری زنان خانه دار را در دستور کار خود قرار دهند.
رییس انجمن روان شناسی تربیتی ایران معقتد است که یکی از مهم ترین درخواست های زنان خانه دار، برخورداری از بیمه سلامت و تامین اجتماعی است. دولت ها می توانند طرحی برای بیمه درمانی و بازنشستگی این گروه به اجرا بگذارند تا در صورت بیماری یا بازنشستگی، از حمایت مالی برخوردار باشند. علاوه بر این، دولت ها می توانند برنامه های آموزشی رایگان در عرصه های مدیریت خانه، فرزندپروری، بهداشت خانواده و مهارت های جدید و دوره هایی برای توسعه مهارت های حرفه ای برگزار کنند.
وی افزود: دولت ها می توانند طرح وام های کم بهره برای زنان خانه دار جهت راه اندازی کسب وکارهای خانگی عرضه کنند. این وام ها می تواند به زنان خانه دار کمک نماید تا در صورت تمایل، به کارهای درآمدزا بپردازند و استقلال مالی بیشتری داشته باشند. همین طور تأسیس مراکز مشاوره و پشتیبانی از زنان خانه دار در سطح شهرها و روستاها می تواند به آنها کمک نماید تا از خدمات مشاوره ای رایگان در حوزه های روانشناسی، حقوقی و اجتماعی برخوردار شوند. این مراکز همین طور می توانند جلسات گروهی حمایتی برای زنان خانه دار برگزار کنند تا رسانه های اجتماعی قوی تری تشکیل دهند.
درتاج همین طور برگزاری رویدادهای تفریحی و جشنواره های خانوادگی برای زنان خانه دار و خانواده هایشان را فرصتی برای استراحت و تجدید انرژی آنان دانست و اظهار داشت: این برنامه ها می تواند شامل کارگاه های آموزشی، سرگرمی های خانوادگی و فضای تبادل تجربیات میان زنان باشد. همین طور دولت ها می توانند برنامه هایی برای ترویج فرهنگ تقسیم وظایف خانگی بین اعضاء خانواده اجرا کنند. این طرح ها می توانند شامل تولید محتواهای آموزشی در رسانه ها باشند که مردان و فرزندان را به مشارکت در کارهای خانه تشویق کند و بار مسئولیت زنان خانه دار را کم کند.
رییس انجمن روان شناسی تربیتی ایران در ادامه بر لزوم راه اندازی سامانه های آنلاین حمایتی اصرار کرد و اظهار داشت: لازم است سامانه های اینترنتی یا اپلیکیشن هایی طراحی شود که به زنان خانه دار امکان دهد با هم در ارتباط باشند، تجربیات خودرا به اشتراک گذارند و از اطلاعات آموزشی بهره مند شوند. همچنین، این سامانه ها می توانند برای مشاوره های روان شناختی و حقوقی و ایجاد شبکه های حمایتی بسیار مفید باشند. علاوه بر این نیز، دولت ها می توانند برنامه های حمایتی برای زنان خانه دار برای شرکت در کارهای فرهنگی، هنری و ورزشی برگزار کنند. این برنامه ها به آنان فرصت می دهد تا در کارهایی که به تقویت روحیه و خلاقیتشان کمک می نماید، شرکت نمایند و احساس شادابی و تعلق بیشتری به جامعه داشته باشند. اجرای این پیشنهادها می تواند سبب افزایش رفاه، احترام و تقدیر از زنان خانه دار شود و به بهبود وضعیت روانی و اجتماعی آنها کمک نماید.