بازی با مرگ و زندگی برای سود بیشتر درآمدهای میلیون دلاری افغانستان

مدل کودک: به گزارش مدل کودک، یکسال از صدور فرمان رهبر طالبان درمورد ممنوعیت استفاده و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و کارخانه های تولید مواد نشئه آور مثل شراب، هروئین، شیشه، چرس و کاشت خشخاش در افغانستان می گذرد این درحالیست که از سال قبل شکل گیری کارگاه های تولید شیشه بعنوان معضلی جدید در این کشور تلقی می شود بگونه ای که با کشف گیاهی به نام افدرا، وابستگی افغانستان به پیش ساز وارداتی برای تولید مت آمفتامین از بین رفته و به نظر، نسل جدید تولیدکنندگان و قاچاقچیان مواد در این کشور، به دنبال تولید مواد صنعتی با هدف کسب سود بیشتر و ریسک کمتر هستند.
به گزارش مدل کودک به نقل از ایسنا، افغانستان در حالی از نظر جغرافیایی در همسایگی ایران قرار دارد که این کشور بعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مواد مخدر در جهان به شمار می رود؛ به طوریکه تولید و قاچاق موادمخدر طی دو دهه گذشته در این کشور نزدیک به ۵۰ برابر شده است.
اما فروردین ماه سال قبل ملا هبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان با صدور یک فرمان، کاشت خشخاش را در سرتاسر کشور ممنوع اعلام نمود و اخطار داد که تخلف از این فرمان، پیگرد و مجازات خواهد داشت. از تاریخ صدور این فرمان کاشت خشخاش در تمام کشور به گونه مطلق ممنوع گردید. طبق آن چه که در این فرمان آمده بود اگر کسی تخلف کند کشت او از بین برده می شود و با متخلف از روی شریعت اسلامی برخورد صورت می گیرد. همینطور در سرتاسر کشور استفاده و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و کارخانه های تولید هرگونه مواد نشئه آور مثل شراب، هروئین، شیشه، چرس و…، به شکل جدی ممنوع شده است.

افغانستان رکورددار تولید «تریاک» دنیا

حالا یکسال از صدور این فرمان می گذرد و با این حال، آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر که خردادماه سال ۱۴۰۲ از جانب دبیرکل این ستاد اعلام شده، از آن حکایت می کند که تولید مواد مخدر صنعتی رکورد زده و افغانستان هم اکنون رتبه اول تولید تریاک در دنیا و رتبه دوم تولید مواد مخدر صنعتی و متامفتامین را در دنیا دارد.

چرا طالبان علیرغم فرمان صادره، تولید مواد مخدر در افغانستان را افزایش داد؟

پیش تر اما، سردار مسعود زاهدیان، معاون پیشین مقابله با عرضه و امور بین الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر در پاسخ به این سؤال که چرا طالبان علیرغم فرمان خود تولید مواد مخدر در افغانستان را افزایش داده است؟، موضع طالبان را بیشتر سیاسی عنوان کرده و گفته بود که حکومت طالبان در افغانستان به رسمیت شناخته نشده و یکی از مطالبات جامعه بین المللی اینست که تولید مواد مخدر در افغانستان کاهش پیدا کند؛ به نظر فتوای صادر شده از جانب طالبان بیشتر به علت جلب رضایت جامعه بین المللی و حمایت گرفتن برای به رسمیت شناخته شدن خودشان بوده است. از طرفی شاید طالبان پس از دوره ای که کشت انجام شده بود این فرمان را اعلام کردند، چونکه اقتصاد افغانستان به مواد مخدر پیوند خورده و کشاورز و زارعین افغان محل درآمدی جز این مورد ندارند.
زاهدیان با اشاره به اینکه گرچه در قسمتهایی از استانهای افغانستان، طالبان حکم فرمایی می کند اما حاکمیت منسجمی در افغانستان وجود ندارد و تبعیت پذیری از فرامین هسته مرکزی در این کشور کامل نیست، چه بسا در مبحث مواد مخدر برخی از افرادی که از دولت های محلی آنجا هستند خودشان مواد مخدر را تولید و قاچاق می کنند، افزوده بود: امروز افغانستان نه تولید مشخصی دارد و نه استخراج خوبی از منابع زیرزمینی انجام می دهد و همه این موارد سبب شده به اقتصاد مواد مخدر توجه داشته باشند.

راه اندازی آشپزخانه های تولید «شیشه» در افغانستان؛ معضلی جدید

اما وجود آشپزخانه های تولید شیشه در افغانستان و همینطور افزایش بی رویه تولید مواد صنعتی بخصوص “شیشه” در دهه اخیر با حمایت مستقیم آمریکا در افغانستان همچون مسائلی بوده که بارها مسؤلان ستاد مبارزه با مواد مخدر در اینباره ابراز نگرانی کرده اند. سردار زاهدیان سال قبل معضل جدید افغانستان را شکل گیری کارگاه های تولید مت آمفتامین (شیشه) عنوان کرده بود.
اظهارات زاهدیان مبین این بوده که تولید شیشه طی سه الی چهار سال گذشته در افغانستان شدت گرفته است. به نظر بی قانونی حاکم بر این کشور و همینطور دسترسی به گیاهی به نام «افدرا» است که در استانهای مختلف افغانستان به صورت خودرو استحصال می شده و به تازگی کشت می شوند علت این مورد است؛ گیاهی که هرچند از قبل در این کشور وجود داشته اما تقویت و کشف شده و جدیدا به این مورد رسیدند که از این گیاه می توانند متامفتامین به دست آورده و از آن شیشه تولید کنند؛ همان ماده گیاهی که در افغانستان به وسیله اسیدها و مواد پیش ساز به متامفتامین تبدیل می شود. البته پیش سازهای مورد استفاده غالبا در کشورهای صنعتی تولید و به صورت قاچاق و غیر مجاز به افغانستان حمل شده و آنجا مورد استفاده قرار می گیرد. برای تولید شیشه از مواد شیمیایی به جز مواد گیاهی هم استفاده می شود. به عبارتی دیگر افدرین موردنیاز یا به صورت پیش ساز از کارخانجات تولید مواد شیمیایی خریداری و مورد استفاده قرار می گیرد یا از داروهایی که افدرین و سودو افدرین دارند بعنوان پایه استفاده و افدرین آن جدا و به شیشه تبدیل می شود.
حالا اما سوالی که با وجود گذشت بیشتر از یک سال از این فرمان حکومت طالبان مطرح می شود اینست که آیا بعد از سقوط دولت پیشین افغانستان و روی کارآمدن طالبان، تغییر جدی در بازار مخدری همسایه شرقی ایران رخ داده یا آنکه افغانستان همچنان بزرگ ترین تولیدکننده مواد در سراسر دنیا به شمار می رود؟ محمد بیات، پژوهشگر ارشد موسسه کادراس در اینباره به ایسنا می گوید: افغانستان بعنوان بزرگ ترین تولیدکننده تریاک جهان، ۸۰ درصد بازار جهانی مواد مخدر را به خود مختص کرده است. این مورد و از طرفی ۳.۵ میلیون نفر معتاد در کشور (نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت) افغانستان را به یکی از نقاط کانونی قاچاق و تجارت مواد مخدر در سطح جهان تبدیل نموده است. برهمین اساس اقتصاد همسایه شرقی ایران با تجارت غیرقانونی مواد مخدر گره خورد و افغانستان به «دولت مخدری» بدل شده است.

دوگانگی حکومت افغانستان در مقابله با موادمخدر؛ افزایش تولید مت آمفتامین یا دستور برای کاهش کشت خشخاش؟
وی ادامه می دهد: به عبارت دیگر اگر به ناگهان کشت و تولید مواد مخدر در این کشور متوقف شود، آنگاه ضربه جدی به تولید ناخالص داخلی و معیشت مردم وارد خواهد شد. تنها در سال ۲۰۲۲، تولید تریاک بین ۹ الی ۱۴ درصد از GDP افغانستان را ایجاد کرده است و در چنین شرایطی بود که امارت اسلامی افغانستان بعد از فتوای حکم حرمت تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر از جانب هبت الله آخوندزاده، اعلام نمود که کشت خشخاش در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. هم زمان برخی گزارش های بین المللی از افزایش تعداد آشپزخانه های تولید مت آمفتامین و مقدار کشفیات شیشه در مسیرهای قاچاق مواد از مبدا افغانستان خبر می دهند.

این پژوهشگر حوزه اعتیاد یادآور می شود: بعد از سقوط نظام جمهوری و قدرت گیری مجدد طالبان، خیلی از نهادهای بین المللی کمک های مادی و غیرمادی خود به افغانستان را قطع کردند. هم حالا خیلی از مردم افغانستان با مشکلاتی همچون فقر، بی آبی و مشکلات شدید اقلیمی مانند خشکسالی دسته وپنجم نرم می کنند. در چنین شرایطی مقامات طالب مدعی اند که به دنبال ریشه کن کردن کشت خشخاش در افغانستان هستند. اما این ادعا در حالی مطرح می شود که قیمت ۷ کیلوگرم گوجه فرنگی ۳۰ سنت و قیمت هر یک کیلوگرم تریاک حدود ۳۶۰ دلار است. در چنین شرایطی بی گمان کشاورزان افغانستانی ترجیح می دهند تا به کشت خشخاش ادامه دهند مگر آنکه جایگزینی با سود اقتصادی بسیاری بالاتری پیدا شود. برهمین اساس برخی کارشناسان معتقدند که اساسا طالبان به دنبال ریشه کن کردن مواد سنتی در افغانستان نیست، بلکه می خواهد تا با همکاری شبکه بین المللی قاچاق مواد مخدر، به سمت تولید انواع مواد صنعتی، بخصوص مت آمفتامین حرکت نماید.
برپایه اظهارات بیات و طبق آخرین گزارش های انتشار یافته از جانب دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل، ظاهرا سطح زیر کشت خشخاش به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. در عین حال برخی گزارش ها از افزایش کشفیات مت آمفتامین در مسیرهای سنتی انتقال مواد افغانستان و همسایگان این کشور خبر می دهند و دراین میان سوالی که مطرح می شود اینست که آیا الگوی کشت و تولید مواد در افغانستان از سنتی به صنعتی تغییر کرده است؟.
این پژوهشگر ارشد موسسه کادراس پاسخ این پرسش خویش را این گونه می دهد: دفتر آسیای مرکزی دفتر مبارزه با مواد و جرم سازمان ملل مستقر در تاشکند با گردآوری گروهی از متخصصان و با استفاده از داده های ماهواره ای تلاش دارد تا آخرین وضعیت مخدری در افغانستان را تجزیه و تحلیل کند. نکته جالب توجه اینست که این نهاد توانسته با استفاده از فناوری های پیشرفته، میزان کلروفیل و نوع محصول درحال رشد در زمین را مشخص نماید. بعنوان مثال این نهاد وابسته به سازمان ملل از راه واکاوی تصاویر ماهواره ای می تواند مشخص نماید در سطح مشخصی از زمین کشاورزی گندم، جو، پنبه یا خشخاش کشت شده است. هم زمان داده های ماهواره ای از راه عوامل میدانی حاضر در افغانستان مورد صحت سنجی میدانی قرار خواهد گرفت.
وی تصریح می کند: برپایه داده های انتشار یافته از جانب این مرکز، سیاست «سرکوب» کشت خشخاش در افغانستان با آنکه باید در سالهای پی در پی بررسی شود، اما به نظر می آید این خط مشی در کوتاه مدت سبب تغییر بازار مواد مخدر در افغانستان شده است. کشف و ضبط مواد مخدر مصنوعی و انواع مت آمفتامین ها در سرتاسر منطقه نشان دهنده تغییر الگوی تولید مواد از سنتی به صنعتی در جغرافیای افغانستان است.

رفع وابستگی به پیش ساز وارداتیِ شیشه و درآمدهای میلیون دلاری افغانستان
به قول بیات، طی سالهای اخیر با کشف گیاه افدرا، وابستگی این کشور به پیش ساز وارداتی برای تولید مت آمفتامین از بین رفته است. حال به نظر می رسد نسل جدید تولیدکنندگان و قاچاقچیان مواد در افغانستان به دنبال تولید مواد صنعتی با هدف کسب سود بیشتر و ریسک کمتر هستند. این تغییر روند می تواند واکنشی به تغییر بازارهای مخدری و روی آوردن نسل جدید به انواع محرک، صنعتی و توهم زا باشد.

این پژوهشگر ارشد موسسه کادراس در پاسخ به این سؤال که آیا با عنایت به تشدید تولید و قاچاق مت آمفتامین (شیشه) در افغانستان، آماری در این خصوص وجود دارد؟ می گوید: با استفاده از تصاویر ماهواره ای که در نوامبر ۲۰۲۱ گرفته شده و همینطور تصاویر زمینی که به صورت مجزا توسط محققان فیلم برداری شده است، تخمین زده می شود که حجم کل افدرا در بازار ۱۱ هزار و ۸۸۶ متر مکعب باشد که به وسیله آن میتوان چهار استخر شنای المپیک را پر کرد. با تبدیل افدرا به متامفتامین، این معادل به ۲۲۰ تن متریک می رسد که عبدالودود را به صورت بالقوه به بزرگترین بازار عرضه مواد مخدر غیرقانونی در جهان تبدیل می کند.
وی ادامه می دهد: با وجود چنین مقادیر زیادی از افدرا، تعجبی ندارد که قیمت این گیاه همراه با مشتقات آن یعنی افدرین و متامفتامین، کاهش پیدا کند. در واقع، تا اوایل نوامبر ۲۰۲۱، قیمت افدرین به ۵۱ دلار در کیلوگرم و متامفتامین به ۲۰۰ دلار در کیلوگرم رسیده بود. با دو برابر شدن هزینه نهادهای وارداتی به علت کاهش ارزش افغانی (واحد پول افغانستان)، میزان سود، کمتر از روزهایی بود که از داروهای بدون نسخه ساخته شده از افدرین استفاده می شد. در اوایل دسامبر ۲۰۲۱، ممنوعیت کشت گیاه افدرا توسط وزارت کشاورزی طالبان اعلام گردید و این امر، آینده صنعت متامفتامین را با ابهاماتی روبه رو کرد. با این وجود، تولیدکنندگان و بازرگانان در عبدالودود و خاشرود، به دور از مقاومت در مقابل این ممنوعیت، از تاثیرات آن استقبال کردند. در عرض چند روز، قیمت متامفتامین به سطح ۳۲۰ دلار در کیلوگرم معادل قیمت در سال ۲۰۲۰ بازگشت و در اوایل ژانویه ۲۰۲۲، قیمتها به ۵۷۰ دلار در کیلوگرم رسید. صنعت کلبه تولید افدرین هم با افزایش بیشتر از چهار برابری قیمتها تقویت شد و تا ژانویه ۲۰۲۲ به ۲۳۰ دلار در کیلوگرم رسید. سود از ۳۰ دلار به ازای هر کیلوگرم در سال ۲۰۲۰ که به کمتر از ۱۰ دلار به ازای هر کیلوگرم پیش از ممنوعیت رسیده بود، حالا تقریبا به ۱۰۰ دلار در هر کیلوگرم رسیده است.
بیات خاطرنشان می کند: پیش از این رونق فعالیت، تولید مت آمفتامین در جنوب غربی افغانستان حدود ۱۰۰۰ تن متریک در سال بود. ۴۴۸ لابراتوار افدرین که قبلاً در این منطقه از راه تصاویر ماهواره ای شناسایی شده بودند، به همراه لابراتوار های متامفتامین، اشتغال تمام وقت برای حدود ۱۵۰۰ نفر ایجاد کردند. صدها هزار روز کار هم برای تجارت، بارگیری، تخلیه و آسیاب افدرا در حین حرکت از کوه به بازار در عبدالودود مورد نیاز بود و امکان کار به صورت روزمزد که مورد نیاز منطقه بود را فراهم می کرد. در کوهستان، یک میلیون روز کار بیشتر در سال برای برداشت افدرا مورد نیاز برای این لابراتوار ها مورد نیاز بوده و درآمدی معادل ۲۲ میلیون دلار در سال را در منطقه ای با فرصت های درآمدی خارج از مزرعه بوجود می آورد.

منبع: مدل کودک