کرونا با بچه ها چه می کند؟

به گزارش مدل کودک علیرضا کرمانی می گوید: افزایش محدودیت ها، قرنطینه های خانگی و زندگی کردن در محیط ایزوله نه تنها بر بزرگسالان، بلکه بر کودکان هم فشار عصبی و روانی زیادی وارد می نماید. طولانی شدن این روند به مرور زمان در چارچوب خشونت بروز خواهد کرد؛ در چارچوب جامعه  کم صبر و تحمل و خشن.
این جامعه شناس و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان در گفتگو با ایسنا درباره تأثیر کرونا بر فرهنگ به صورت مشخص به بررسی این مورد در گروه سنی کودکان و نوجوانان پرداخت و در ادامه اظهار نمود: هرچند در ابتدای شیوع بیماری، خیلی از متخصصان گمان می کردند ویروس کرونا کودکان را مورد حمله قرار نمی دهد، اما به مرور زمان مشخص شد تاثیر آن بر کودکان تنها کمتر از بزرگسالان است. از آن جایی که کیفیت زندگی کودکان یا منابع، امکانات و قدرت در اختیار جامعه بزرگسالی است، و علیرغم باور پزشکی در خصوص تأثیرگذاری کمتر ویروس بر کودکان، این محدودیت فضای زیست امکان دارد صدمه عمیق تر و وسیع تری بر کودکان بگذارد.
او تصریح کرد: مهم ترین تأثیری که محدودیت فضای کنش در آینده کودکان و نوجوانان می گذارد، «فشار روانی و عصبی» است. طبق آن چه آمارها و مشاهدات گواهی می دهد حضور نوجوانان در اعتراضات اخیر بود. این افراد به اقتضای شرایط سنی شان، نیازمند محیطی هستند که بتوانند فریاد بکشند و به شکلی انرژی شان را تخلیه کنند، اما تمام فضاهایی که این امکان را فراهم می کنند، از آنها دریغ شده است. پس خیلی از آنها به سمتِ این اجتماعات اعتراضی خودجوش سوق داده شدند. کما اینکه اغلب کودکان و نوجوانان به دنبال محیطی هستند تا در آن فشار انباشته بر خویش را تخلیه کنند.
کرمانی در ادامه اضافه کرد: آنها حتّی در رسوم مذهبی همچون تاسوعا و عاشورا شرکت می کنند تا در چارچوب عزاداری به شکلی رهایی برسند؛ هرچند اغلب خانواده ها به سبب حفظ پروتکلهای بهداشتی از حضور آنها ممانعت می کنند. در دهه اول ماه محرم سال جاری، تنش های بسیاری بر سر حضور یا عدم حضور در هیئت های مذهبی، میان نوجوانان و والدین صورت گرفت؛ بدین صورت که نوجوانان به شرکت در مراسم تمایل داشتند اما پدر یا مادر که از مخاطره تجمع ها آگاه بودند، از رفتن فرزندشان جلوگیری می کردند.
مدیرکل اسبق آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همینطور تصریح کرد: آثار طولانی مدت کرونا به صورت مستقیم بر خشونت های رفتاری نوجوانان قابل تشخیص نیست اما زمانی که جامعه ای به لحاظ اقتصادی گرفتار مشکل، فروپاشی و یا نزول می شود، به صورت حتمی بر روی تمام اجزاء همچون کودکی اثر می گذارد. کرونا سبب شد تا «فقر» با شدت بیشتری در جامعه فراگیر شود و تعداد خانواده هایی که رسماً فقیر شده اند بسیار بالا رفته است. برپایه گزارش هایی که بارها انتشار یافته، خانواده هایی که کمتر از ۱۰ میلیون تومان در ماه درآمد داشته باشند، زیر خط فقر قرار می گیرند. بنظر می رسد اگر تا قبل از کرونا، ۱۰درصد خانواده ها فقیر بودند، حالا بیشتر از ۵۰ درصد خانواده ها فقیر شده اند. و از آن جایی که میان «فقر» و «فساد» ارتباط مستقیمی وجود دارد، با بیشتر شدن فقر، بزهکاری و نابهنجاری هم در جامعه بیشتر می‎ شود. شرایط اقتصادی نابسامان، افراد کم توان همچون کودکان را مجبور می کند تا برای تأمین زندگی شان ناچار به سرقت شوند. جدا از اینکه این خشونت اجتماعی رایج از کودکان افرادی پرخاشگر و ناهنجار می سازد، گرفتاری ‎های اقتصادی بزرگسالان سبب می شود که مراقبت های والدین هم کمتر شود.

کرمانی سپس درباره تأثیرات فاصله بلندمدتی که میان کودکان و اجتماع افتاده است هم چنین بیان نمود: در بررسی این معضل، دو منظر مورد بررسی است؛ یکی مشکلاتی که آموزش کودکان، دانش آموزان و ارزش های در ارتباط با آنرا درگیر کرده، و دیگری اتفاقاتی که خود نفس آموزش را دستخوش تغییرات زیادی کرده است. همان گونه که از آغاز پاندمی کراراً گفته شده، یکی از مهم ترین پروتکلهای جلوگیری از مبتلا شدن به کرونا، قطع تماسهای فیزیکی میان افراد، حذف یا به حداقل رساندن هرگونه تجمع است. به همین علت، فضاهایی که می توانستند مناسب رشد کودکان باشند، مانند مدرسه، زمینهای بازی، کلاس ها و پارک ها از آنها دریغ شدند. این فضاها بسترهایی بودند که کودکان می توانستند برپایه ارزش های خودشان در آنها فعالیت کنند و لذت ببرند. بر همین اساس، کرونا عرصه زندگی و زندگی کردن را برای کودکان تنگ کرد و به عبارتی، زیست جهان کودکی را، که قبل از آن محدود بود، محدودتر کرد. تا قبل از کرونا، کودکان علاوه بر خانه، در فضاهای آموزشی و تفریحی (مثل زمین بازی، محلات، پارک ها و… ) حاضر می شدند و با همسالان خود ارتباط می گرفتند، اما پس از انتشار کرونا از این امکانات محروم شدند.

او همینطور درباره تغییر رویه آموزش تا این مرحله از پاندمی این طور توضیح داد: بعد از کرونا، اتفاقات خوب و بد زیادی پیش روی حوزه آموزش قرار گرفت. مهم ترین اتفاق خوب در آموزش این بود که بعد از تعطیلی مدارس، دانش آموزان این امکان را داشتند که از راه اینترنت درس ها را فراگیرند و همین مساله فراغتی را برای آنان حاصل کرد. باآنکه این اوقات را نمی شد در مکانی به جز خانه سپری نمود، ولی خیلی از دانش آموزان این فرصت ها را برای مطالعه کتاب های داستانی، رمان و آموزش زبان های خارجی غنیمت دانستند. اما به صورت کلی، بنظر می رسد مدرسه ها علیرغم ضعف های بسیار، انضباطی داشتند که پیشرفت تحصیلی را به مراتب سهولت می بخشیدند؛ چونکه پس از تعطیلی مدارس، کیفیت تحصیلی دانش آموزان افت زیادی کرد. تمام این نظرات، سویه هایی مثبت و منفی است که کرونا بر زیست جهان کودکی داشته و تأثیرات خیلی از آنها همچنان آشکار نیست و در آینده هویدا می شود.

این مدیر پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره تأثیر تألمات روحی و روانی فوت بستگان بر کودکان و نوجوانان هم اظهار داشت: آمار مرگ ومیر بر اثر کرونا، بیشتر از بزرگسالان بر روی کودکان اثرگذار است؛ چونکه معمولا بزرگسالان زودتر فوت می کنند و کودکان تنها می مانند؛ ازاین رو تبعات منفی مرگ بر جامعه کودکی به مراتب بیشتر از بزرگسالی است. اغلب کودکان با نبود پدر و مادر دست وپنجه نرم می کنند. تبعات بی سرپرست یا اصطلاحاً یتیم شدن، در جوامع ماقبل مدرن، به ظاهر چندان آزارنده نبود؛ چونکه خانواده ها گسترده بودند و پس از والدین، سرپرستی کودکان به پدربزرگ و مادربزرگ واگذار می شد. اما در جوامعی که خانواده به صورت هسته ای است، خصوصاٌ جوامع شهری شده امروزی که خانواده ها اغلب به سبب انتقال و مهاجرت از هم دور شده اند، انتقال حضانت فرزندان چندان ممکن نیست و اختلافات طبقانی، فرهنگی و گفتمانی بسیاری را به دنبال دارد. لازم به ذکر است در جوامعی که مدرنیته اتفاق ناقصی بوده، مانند جامعه ما که نهادهای تکمیلی در آن متناسب با خانواده هسته ای نیست و سازوکارهای نهادین حمایتی برای نگهداری از کودکان بی سرپرست تمهید نشده و نهاد جایگزینی وجود ندارد، از دست دادن والدین، مصیبت دردناکی خواهد بود. خیلی از سویه ها و تأثیرات مرگ ومیرهای بیماران مبتلا به کرونا، هم اکنون نهفته است و در آینده نمایان می شود.

کرمانی درباره تغییر سبک مصرف پس از کرونا در خانواده ها هم بیان نمود: تبیین‎ کننده خیلی از رفتارهای اجتماعی، اقتصاد است. زمانی که اقتصاد گرفتار نزول و نابسامانی شود، الگوهای مصرف هم کاسته می شود. کاهش سطح مصرف، خصوصاً در مصارف فرهنگی به مراتب بیشتر می شود. حتّی در وضعیت اقتصادی عادی هم خانواده ها خرید پوشاک را نسبت به کالایی مانند کتاب ارجح می دانند و مرتفع ساختن نیازهای فرهنگی را به تعویق می اندازند. متأسفانه از آن جایی که قدرت دست بزرگسالان است، خانواده ها در شرایط بحرانی ترجیح می دهند نیازهای اولیه و اصلی فرزندان را فراهم نمایند. گواه این شرایط هم تعطیلی انتشاراتی ها و کتاب فروشی های مختلفی است که مشتری چندانی ندارند.
این جامعه شناس و فعال فرهنگی حوزه ادبیات کودک و نوجوان در انتها با اشاره به نبود هیچ گونه برنامه ای برای واکسیناسیون بچه ها اظهار داشت: نبود برنامه ریزی درست و کافی برای واکسیناسیون جوان ترها ترس به وجود می آورد. اینکه نوجوانان گمان کنند در جامعه رها شده اند و کسی به فکر آنها نیست، احساس بدی را در وجودشان به وجود می آورد اما متأسفانه غفلت از این قشر در بزنگاه های اجتماعی و تاریخی، امر جدیدی نیست. در روایات مختلف تاریخی آمده که در خیلی از قحطی ها و بیماری ها، خیلی از بزرگسالان کودکان شان را می خورده اند. شاید عجیب نباشد اگر بگوییم شکل دیگری از آن توحش درحال شکل گیری است. در روابط قدرت، فرادستی از آن بزرگسالان است. هرچند میزان خطر کرونا برای افراد مسن بیشتر است اما سویه های جدید بیماری بر بچه ها هم اثرگذار بوده و می بایست برنامه ریزی درستی برای واکسیناسیون این قشر تدوین شود.

منبع: مدل کودک