موشكافی یك پدیده نامطلوب اجتماعی؛ عامل گسترش بدبینی در جامعه چیست؟

جوامع در بروز بدبینی میان افراد خود نقشی مهم دارند. درواقع، اجتماعی كه ارتباط افراد آن با یكدیگر برمبنای بی اعتمادی و سوءظن پایه گذاری شده باشد، بدبینی را در بین اعضای خود رواج می دهد. پژوهشگران این مساله را بر پایه كشور خودمان مورد بررسی قرار داده اند.
به گزارش مدل کودک به نقل از ایسنا، ترویج بدبینی و بی اعتمادی، بطور غیرمستقیم و بوسیله ارائه الگوهای رفتاری صورت می گیرد. ازجمله نمودهای آن استفاده از انواع کاغذبازی های اداری و ارائه مدارک کتبی برای پرهیز از سوءاستفاده ها در جامعه است. در چنین اجتماعی، احتیاط های بی مورد از یکسو و سوءاستفاده از فرصت ها ازسوی دیگر، سبب می شوند بی اعتمادی در افراد تثبیت شود. به همین دلیل، در چنین اجتماعی افراد ارتباط خودرا با دیگران بر طبق بی اعتمادی و احتیاط بیش ازحد پایه ریزی می کنند و یا از اعتماد دیگران سوءاستفاده می کنند.
بگفته پژوهشگران، مسئله بدبینی اجتماعی باتوجه به ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اخلاقی که در برمی گیرد، مسئله ای ملی تلقی می شود که لازم است در پژوهش های گوناگون به آن پرداخته شود. افزایش نابرابری های اجتماعی و بی عدالتی ها و نابسامانی های اقتصادی که در سالیان اخیر افزایش نیز پیدا کرده است، نگرش بدبینانه را بیشتر می کند. یافته های پیمایش ملی ارزش ها و نگرش های ایرانیان موج سوم، نشان داده است که فقط ۶.۵ درصد از پاسخگویان، در سطحی بالا از اوضاع اقتصادی رضایت دارند.
جهت بررسی بیشتر این موضوع، محققانی از دانشگاه یزد مبادرت به انجام پژوهشی کرده اند که در آن، به رابطه بین احساس بی عدالتی با بدبینی اجتماعی پرداخته شده و از آن بعنوان رنج مضاعف شهروندان یاد شده است.
این تحقیق با مشارکت ۳۸۵ نفر از شهروندان ۱۵ تا ۶۴ ساله شهر یزد انجام شده و برای جمع آوری داده های مورد نیاز آن، از پرسشنامه های خاص استفاده شده است.
یافته های این پژوهش نشان داده اند که احساس عدالت اجتماعی در میان افراد با کسب نمره ای کمتر از ۲، بسیار پایین ارزیابی شده است و در مقابل، بدبینی اجتماعی در این افراد، با حدود ۷۰ درصد، میزان بالایی را نشان میدهد.
در ارتباط با این نتایج، علیرضا افشانی، استاد و محقق جامعه شناسی دانشگاه یزد و دیگر همکارش در این تحقیق می گویند: «در پژوهش ما بین احساس عدالت اجتماعی و ابعاد آن یعنی عدالت توزیعی، عدالت مراوده ای و عدالت رویه ای با بدبینی اجتماعی، رابطه ای معکوس و معنادار وجود داشته است. این بدان مدلول است که با کاهش احساس عدالت اجتماعی، بدبینی اجتماعی افزایش می یابد. این نتایج، بیان کننده لزوم توجه بیشتر به بحث عدالت اجتماعی جهت جلوگیری از گسترش بدبینی در اجتماع است».
آنها معتقدند: «پنداشت، آگاهی و تجارب افراد در جوامع، از طرق مختلف ازجمله رفتار و اعمال متصدیان جامعه و شرایط و موقعیت های حاکم در جامعه کسب می شود و این پنداشت منفی در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و قضایی، نشان دهنده احساس نابرابری و بی عدالتی در این حوزه هاست که چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم بر بدبینی اجتماعی اثرگذار است».
این یافته ها حکایت از آن دارند که مسئولان و برنامه ریزان فرهنگی و اجتماعی بایستی با برنامه ریزی دقیق و سنجیده، در جهت افزایش و تقویت احساس عدالت اجتماعی و کاهش احساس محرومیت، گام مؤثری در کاهش بدبینی اجتماعی بردارند.
بگفته افشانی و همکارش، «این برنامه ریزی را می توان با نگاهی دوراندیشانه به وضعیت بدبینی اجتماعی در سطح ملی و اجرای تدبیری برای کاهش آن بوسیله ایجاد و گسترش تشکل های مدنی و سازمان های مردم نهاد امکان پذیر کرد. همین طور باید با برنامه ریزی صحیح و دقیق جهت افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی تمامی اقشار جامعه و ایجاد موقعیت های اجتماعی مناسب نظیر اشتغال برای جوانان، رفع موانع ازدواج، افزایش حقوق بازنشسته ها و غیره، در افزایش احساس عدالت و کاهش بدبینی در سطح جامعه اقدام کرد».
گفتنی است این نتایج در چارچوب مقاله ای علمی پژوهشی در دوفصل نامه «بررسی مسائل اجتماعی ایران» متعلق به دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران انتشار یافته اند.