سهم زبان فارسی از ایدفا ی ۲۰۱۹

به گزارش مدل كودك جشنواره معتبر فیلم ایدفا در حالی به گام پایانی خود رسید كه ˮزبان فارسیˮ در این دوره از این رویداد جهانی سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داد؛ تا جایی كه حدود ۵۵ بار زبان فارسی در سالن های سینمایی و هنری آمستردام طنین انداخت.
به گزارش خبرنگار ایسنا از آمستردام، جشنواره بین المللی فیلم مستند آمستردام (ایدفا) در سی و دومین دوره خود، به واسطه آنكه فیلم های ایرانی در بخش های مختلف آن حضور قابل ملاحظه ای داشتند، زبان فارسی را پرشمارتر از همیشه در سالن های سینمای پایتخت هلند عرضه نمود.

خطای محسوس در عرضه فیلم های ایرانی
البته در این میان، یك لغزش سهل انگارانه در عرضه فیلم های ایرانی مانند جشنواره های مشابه در سال های اخیر خودنمایی كرد؛ آن هم اینكه متاسفانه چند سالی است بعضی از فیلم های ایرانی در شناسنامه های خود همچنان با عبارت معتبر Persian عرضه می شوند اما برخی دیگر، با عبارت Farsi كه می توان گفت، نه تنها پشتوانه علمی و تاریخی در اسناد فرهنگی، دانشگاهی، اداری و غیره ندارد، بلكه از منظرهایی و در موردهایی، به سردرگمی، بخصوص نزد مخاطب خاص یا عام غیر ایرانی هم می تواند بیانجامد.

شعبه جشنواره حقیقت در آمستردام!
به هر حال، حضور زبان فارسی در ایدفا ۲۰۱۹ از همیشه پررنگ تر بود؛ چونكه یك دلیل آن، حضور به نسبت پرشمار فیلم های ایرانی بود؛ تا جایی كه برخی اهالی سینمای مستند و رسانه ایرانی، به شوخی، از جشنواره امسال بعنوان جشنواره “سینما حقیقت ۲” یاد می كردند.
از این رو می توان گفت، بعد از هلند كه بعنوان كشور میزبان، سهم بلامنازعی در فراوانی فیلم های این جشنواره دارد، ایران جزو كشورهایی بود كه بیشترین تعداد فیلم ها را در ایدفای امسال داشتند.
مستند «سایه های بی خورشید» ساخته مهرداد اسكویی بود كه در نخستین نمایش جهانی خود در افتتاحیه سی و دومین جشنواره بین المللی مستند آمستردام (ایدفا) بعنوان مهم ترین رویداد سینمای مستند، و در بخش رقابتی مستندهای بلند این دوره از جشنواره، به روی پرده رفت.
هرچند كه اسكویی پیشتر هم در ایدفا حضور داشته و برنده جایزه هم شده است، اما انتخاب یك فیلم ایرانی بعنوان فیلم افتتاح این جشنواره، اتفاقی بی سابقه و تاریخی را برای سینمای ایران رقم زد. درنهایت هم این فیلم، برای اولین بار جایزه ایدفا را در بخش فیلم های بلند (در بخش بهترین كارگردانی) برای سینمای ایران به ارمغان آورد، ضمن آن كه اسكویی را نخستین ایرانی كرد كه دو بار در ایدفا به جایزه رسیده است.

این مستند روایتگر داستان پنج دختر در كانون اصلاح و تربیت است كه به جرم همدستی در قتل پدر، همسر یا عضو مذكر خانواده، دروان محكومیت خویش را سپری می كنند.

مستند «خلاف جهت عقربه های ساعت» به كارگردانی جلال وفایی هم در بخش رقابتی مستندهای نیمه بلند ایدفا ۲۰۱۹ حضور داشت. این مستند درباره یك ساعت ساز در شهر همدان است كه دیدگاه سیاسی او نسبت به دوران جوانی تفاوت زیادی كرده است. این فیلم هم كه اولین تجربه فیلمساز آن به شمار می رفت، در نخستین حضور جشنواره ای اش توانست كه جایزه بهترین فیلم نیمه بلند ایدفا ۲۰۱۹ را به خود اختصاص دهد. در سال های گذشته، محین عبدالوهاب در این بخش به جایزه رسیده بود.
همچنین در بخش رقابتی مستند كودك و نوجوان هم فیلم «آشو» ساخته جعفر نجفی به نمایندگی از سینمای ایران در این بخش و هم در بخش فیلم های كوتاه به معرض نمایش گذاشته شد. این فیلم كه زندگی ایلیاتی نوجوانی بختیاری را روایت می كند كه یك “عشق فیلم” است، در ایدفا دومین حضور جهانی خویش را بعد از جشنواره لایپزیك تجربه نمود كه در آن به دیپلم افتخار كارگردانی دست یافته بود و در اینجا هم به جایزه بهترین فیلم بخش كودك رسید. در سال های گذشته، مهرداد اسكویی این جایزه را برای سینمای مستند ایران به دست آورده بود.

جشنواره بین المللی مستند آمستردام (ایدفا) امسال در بخش غیررقابتی «Luminous» خود هم میزبان سه مستند ایرانی «فقدان» به كارگردانی فاطمه ذوالفقاری، «تارهای ممنوعه» ساخته حسن نوری (محصول مشترك ایران و افغانستان) و «كاغذپاره ها» به كارگردانی بهزاد نعلبندی – با استفاده از تكنیك استوپ موشن – بود؛ هرچند كه فیم “فقدان” در همان روز نخستین، به علت آنچه مشكل فنی اعلام شد، از جدول نمایش های رسمی جشنواره خارج شد.

محسن مخملباف، سینماگر ایرانی كه یكی از داوران بخش رقابتی اصلی جشنواره مستند آمستردام بود هم با مستند «یك لحظه معصومیت» كه درواقع همان فیلم قدیمی او با نام “نون و گلدون” بود، بعنوان محصول مشترك ایران و فرانسه در بخش «Focus» جشنواره حاضر بود. «Nerd- Funk» هم عنوان مستندی ساخته علی اسلامی و مملی شفاهی بود كه بعنوان محصول مشترك هلند، فرانسه و ایران در بخش رقابتی «Doc Lab» حضور داشت.

مستند «برای آنها كه می خواهند، راه ها باز است» به كارگردانی «پائولین اولتیتن» هم محصول مشترك ایران، روسیه و هلند بود كه در بخش “آخر هفته هنر آمستردام” نمایش داشت.

زبان فارسی از دهان دیگران
طنین زبان فارسی در سینماهای جشنواره سی و دوم ایدفا به همین ها محدود نمی شد؛ بلكه این جشنواره شاهد حضور فیلم هایی محصول كشورهای دیگر و گاها ساخته كارگردانانی غیر ایرانی بود كه تمام یا بخش مهمی از تكلم های آنها به زبان فارسی بود.
“متولد اوین” ساخته مریم زارع كه بعنوان محصول آلمان و اتریش به ایدفا آمده و درواقع راوی داستان زندگی شخصی كارگردان آن بود، دارای شخصیت های اصلی بود كه گاها كلا به زبان فارسی صحبت می كردند.
خود كارگردان اما بعنوان شخصیت اول فیلم كه بیشتر به زبان آلمانی و در بخش هایی به زبان هایی چون فرانسوی و انگلیسی سخن می گفت، كمتر تمایل داشت كه فارسی صحبت كند، مگر در موارد اجبار.
“حلقه های ممنوعه” ساخته آریل نصر، هم محصول كشور كانادا در ایدفا ۲۰۱۹ بود كه حدودا كل دیالوگ های آن به زبان فارسی بود.
این فیلمساز افغانستانی الاصل به سرگذشت سینما در افغانستان و هم ماجرای نجات یافتن بخش عمده ای از حلقه های فیلم موجود در آرشیو “افغان فیلم” پرداخته بود كه ستاره ها و عوامل آن عموما به زبان فارسی صحبت می كردند.
حسن فاضلی دیگر كارگردان افغانستانی و فارسی زبان بود كه او هم با فیلم “مسافران نیمه شب” در بخش غیررقابتی جشنواره بین المللی فیلم مستند آمستردام حضور داشت و مورد توجه در آرای تماشاگران قرار گرفته بود.
این فیلم كه درواقع به ماجرای مهاجرت خانواده كارگردان می پرداخت، بعنوان محصول ایالات متحده آمریكا و افغانستان مسافر ایدفا شده بود و درنهایت در لیست ۱۰ انتخاب مردمی جشنواره (رتبه ششم) قرار گرفت.
این مبحث دستمایه فیلم دیگری هم بود با نام “عشق كودك” به كارگردانی اوا مولواد كه مبحث آن یك خانواده سه نفر مهاجر ایرانی بودند.
همچنین كشور آمریكا با فیلم دیگری هم در جشنواره امسال حضور داشت كه بخش قابل توجهی از آن، ازجمله كل صحبت های سه مصاحبه شونده ایرانی در آن، به زبان فارسی بود. Desert One به ماجرای تسخیر سفارت آمریكا در تهران و شكست عملیات كماندوهای آمریكایی در طبس می پرداخت كه به شكلی یك مستند تاریخی به حساب می آید.

فرهنگ پارس در متن و فرامتن
به هر حال با این فیلم ها كه زبان اصلی آنها، زبانی غیر از فارسی ثبت شده بود و هم با احتساب نمایش های فیلم های ایرانی مورد اشاره، ولو با خروج یكی از آنها از جدول نمایش ها، با یك حساب سرانگشتی می توان دریافت كه زبان فارسی در بیشتر از ۵۰ نمایش در حدود ۱۵ سالن سینما در پایتخت هلند، در جریان سی و دومین جشنواره بین المللی فیلم آمستردام (ایدفا)، از ۳۰ آبان تا ۱۰ آذر طنین انداز شد.
البته فرهنگ و زبان پارسی در ایدفا به همین جا خلاصه نشد و علاوه بر نشست های پرسش و پاسخ و هم كارگاه های بعضی از سینماگران مورد اشاره، كاتالوگ جدول برنامه اكران ها و توضیح درباره فیلم های جشنواره ایدفا هم یك غافلگیری داشت.

علاوه بر تصویر فیلم اسكویی در كادری از جلد آن، یادداشت اوروا نیرابیا، دبیر هنری با اصالت سوریه ای جشنواره، ترجمه انگلیسی چند جمله از كتاب شمس تبریزی را برای پیشانی مطلب خود برگزیده بود.
دبیر هنری جشنواره بین المللی فیلم مستند آمستردام (ایدفا) در گفت وگوی كوتاهی با خبرنگار ایسنا، با اشاره به این كه این چند جمله از یك كتاب با همین مضمون انتخاب شده است، گفت سبب افتخار اوست كه از این تفكر و این سخنان می تواند بهره بگیرد.
علیرضا بهرامی – ایسنا