عادت های بد، مصائب این بمب های سمی كوچك

به گزارش مدل كودك سیگارشان را هر جایی كه هوس كنند، روشن می كنند، گاهی هم راه می روند و دودش را هر طرف كه دوست دارند، فوت می كنند و فیلترش را هم دم دست ترین جای ممكن، از گلدان كنار دستشان گرفته تا باغچه همسایه، می اندازند.

زن و مرد یا نوجوان و پیر نمی شناسد؛ تصور می كنند هر كسی سیگاری در خیابان روشن كند و بین انگشتانش بگیرد، گوشه ی لبش بگذارد یا دستش را از ماشین بیرون بیاورد، پرستیژ خاصی دارد. ته سیگار را هم از پنجره ماشین به بیرون پرت می كنند. بعضی از این فیلترها چه حادثه ها كه خلق نكرده اند؛ گاهی رهگذران سیگار به دست، لباس های مردم را سوزانده اند و گاهی هم تا پای به آتش كشیدن بناهای تاریخی پیش رفته اند. مثلا حدود یك هفته پیش بود كه فیلتر سیگار یك گردشگر، باعث آتش سوزی در قلعه فلك الافلاك شد. گرچه به این بنای تاریخی صدمه ای وارد نشد اما حدود ۱۵۰ متر مربع از فضای سبز حریم قلعه در آتش سوخت.

اما دلیل اینكه افراد تمایل دارند فیلتر سیگارشان را در محیط پرت كنند چیست؟ پایگاه نتایج پژوهش های سلامت كشور، تیرماه امسال نتیجه پروژه ای را با عنوان «تبیین علل افراد سیگاری در رها كردن فیلتر سیگار در محیط زیست» منتشر نموده است. طبق این بررسی برای پیشگیری از رفتار رها كردن فیلتر سیگار در محیط زیست، باید به عوامل فردی، اجتماعی و ساختاری توجه كرد. نتیجه این بررسی، دو دلیل «عوامل فردی، اجتماعی و ساختاری برای پرت نكردن فیلتر سیگار در محیط زیست» و «خصوصیات فیزیكی» آن برای پرت كردنش را عنوان كرده است. با عنایت به این نتایج، «تنها اطلاع رسانی به افراد درباره عوارض فیلتر كافی نیست و بیشتر باید به عوامل ساختاری مانند عرضه سطل زباله های مخصوص فیلتر سیگار در جامعه، ایجاد اتاق های كشیدن سیگار آزاد در اماكن و معابر عمومی، جریمه افراد خاطی و فرهنگ سازی به خصوص از راه رسانه های جمعی پرداخت».

امكان استفاده از این عوامل ساختاری در ایران هم وجود دارد اما كمتر اجرایی شده است. برای مثال تیرماه امسال، سطل های ویژه ای برای جمع آوری فیلترهای سیگار از مواد بازیافتی تهیه و در بوستان سلامت منطقه دو نصب شدند. بعضی از فضاهای محدود مثل سالن همایش های وزارت كشور یا مجموعه تئاتر شهر به اتاق سیگار مجهز هستند. اما فضاهای بسیاری در شهر وجود دارد كه نیازمند اتاق خاصی برای افراد سیگاری است تا با روشن كردن سیگارشان در فضاهای عمومی برای غیر سیگاری ها مزاحمت ایجاد نكنند.

شاید با پر كردن خلاءهای قانونی در اینباره بتوان از افزایش این آلودگی زیست محیطی جلوگیری كرد. برای مثال فرانسه برای پیشگیری از عادت بدی مثل انداختن فیلتر سیگار روی زمین، متخلفان را بین ۳۵ تا ۶۸ یورو جریمه می كند. انداختن فیلتر سیگار روی زمین یكی از معضلات شهر پاریس است كه با اجرای مصوبه دولت فرانسه با متخلفان برخورد می شود. دولت این كشور نزدیك به ۳۰ هزار زیرسیگاری و سطل زباله جدید در سطح شهر پاریس نصب كرده است. شهرداری پاریس هم از صاحبان اماكن عمومی همچون رستوران ها و مغازه ها خواسته تا برای اجرای قانون به مقامات محلی كمك كنند. فرانسه از سال ۲۰۰۸ استعمال دخانیات در ساختمان های عمومی، رستوران ها و بارها را ممنوع كرده است. نزدیك به ۳۰ درصد از مردم این كشور به صورت مرتب سیگار می كشند. بنابراین بعضی از مردم با همراه داشتن یك پاكت خالی، ته سیگارشان را جمع آوری می كنند.

ممنوعیت روشن كردن سیگار در بالكن آپارتمان ها از جانب وزارت امور فوق العاده روسیه هم باعث ناخوشایندی سیگاری ها در این كشور شده است. این ممنوعیت بخشی از مقررات جدید درباره جلوگیری و مقابله با آتش سوزی است. به عقیده مقامات، استفاده از كبریت و كشیدن سیگار، آتش بازی به حساب می آید و طبق قانون جدید، آتش بازی در بالكن آپارتمان ها، خوابگاه ها و هتل ها ممنوع می باشد. نقض قوانین ایمنی در مقابل آتش سوزی می تواند سبب جریمه تا سه هزار روبل (۴۷ دلار معادل ۵۳۰ هزار تومان) شود. همینطور انداختن سیگار نیمه سوخته كه سبب آتش سوزی شود، می تواند اتهامات كیفری به همراه داشته باشد.

برخی از گروه های هتل های بین المللی در آمریكا هم اجازه كشیدن سیگار را به مسافران نمی دهند. البته در كشورهای غیرآمریكایی همچون اروپا امكانات بیشتری برای مسافران سیگاری وجود دارد اما به هر حال باید برخی سیگاری ها، خودشان را برای آینده ای آماده كنند كه هیچ اتاقی در هتل به سیگار كشیدن اختصاص داده نمی گردد.

در ایران هم آئین نامه «ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماكن عمومی» در سال ۱۳۷۶ بنا به پیشنهاد وزارت بهداشت و درمان كشور توسط هیات وزیران تصویب گردید. بر طبق این آئین نامه به منظور حفظ حقوق افراد جامعه و تامین سلامت آنها در مقابل زیان ها و بیماری های ناشی از استعمال دخانیات، عرضه و استعمال هر نوع سیگار و سایر مواد دخانی در اماكن عمومی مسقف به هر نحو ممنوع می باشد.

در ماده ۱۳ قانون جامع كنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب ۱۵ شهریور سال ۸۵، استعمال دخانیات در نهادهای مبحث ماده ۱۸ قانون رسیدگی به تخلفات اداری ممنوع و چنانچه مرتكب از كاركنان نهادهای مذكور باشد، به حكم هیأت رسیدگی به تخلفات اداری به یكی از تنبیهات مقرر در بندهای «الف » و «ب » ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری و در صورت تكرار در مرتبه سوم به تنبیه مقرر در بند «ج » ماده مذكور محكوم می شود. سایر مرتكبین هم به جزای نقدی از ۷۰ هزار تا ۱۰۰ هزار ریال محكوم می شوند. در تبصره یك این ماده تصریح شده است كه مصرف دخانیات در اماكن عمومی یا وسایل نقلیه عمومی باعث حكم به جزای نقدی از ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار ریال است. همینطور در تبصره دوم این ماده تاكید شده است كه هیئت دولت می تواند حداقل و حداكثر جزای نقدی مقرر در این قانون را هر سه سال یك مرتبه بر مبنای نرخ رسمی تورم تعدیل كند. ماده ۱۲ همین قانون تصریح دارد كه فروش یا عرضه سیگار به افراد زیر ۱۸ سال یا به واسطه این افراد، علاوه بر ضبط فرآورده های دخانی كشف شده نزد متخلف، وی را به جزای نقدی از ۱۰۰ هزار ریال تا ۵۰۰ هزار ریال محكوم می كند و تكرار یا تعدد تخلف، مستوجب جزای ۱۰ میلیون ریالی است.

با وجود اینكه اجازه قانونگذار به دولت در خصوص تعدیل حداقل و حداكثر جزای نقدی مقرر در قانون مبارزه با دخانیات تصویب شده، جریمه استعمال دخانیات در اماكن عمومی هیچ تغییری نكرده است.

عوامل ساختاری مثل سطل های ویژه فیلتر سیگار یا اتاق های سیگار در ایران هم كمتر دیده می شود. برای مثال در یكی از مناطق تهران، سطل های ویژه فیلتر سیگار در بوستان ها و معابر عمومی نصب شده است. یوسف مزارعی – معاون امور اجتماعی و فرهنگی منطقه دو – هدف از انجام این كار را فرهنگ سازی برای استعمال دخانیات و مدیریت پسماند ناشی از آن و حفاظت از محیط زیست اعلام نموده و گفته است: «مردم باید از عوارض ناشی از رها كردن فیلترهای سیگار و تاثیر آن بر محیط زندگی و طبیعت آگاه شوند و با استفاده از سطل های ویژه فیلتر سیگار در بوستان ها و معابر عمومی در حفظ سلامت و محیط زیست خود اثرگذار باشند».

همچنین بعضی از شركت های كانكس سازی در ایران هم اتاق سیگار طراحی نموده اند اما این اتاق ها كمتر در محافل عمومی دیده می شوند. این سازه ها برای فرهنگ سازی ترك سیگار و اطلاع رسانی از مضرات مصرف آن در خیلی از كشورها برای پیشگیری از انتشار دود آن در فضای عمومی و همینطور به جهت اینكه افراد سیگاری هم بتوانند در شهر از آسایش نسبی برخوردار باشند، ساخته می شوند و از آن در هتل ها، فرودگاه ها و مجتمع های تجاری لوكس استفاده می شود. كانكس اتاق سیگار را معمولا در پاركینگ یا زیرزمین مجتمع های تجاری قرار می دهند و برای تهویه هوای آن هم از یك كانال مخصوص استفاده می شود. همینطور این اتاق ها در گوشه یا پشت سالن محوطه باز كارخانه ها و شركت های تولیدی و در فرودگاه ها هم معمولا در قسمتی كه بتوان به آن دسترسی داشت و قابل دید عموم نباشد، نصب می شود. با وجود اینكه شركت های مختلفی در ایران، كانكس اتاق سیگار را می سازند اما به نظر می آید جهت استفاده از این ابزار هنوز فرهنگ سازی نشده است.

یكی از معضلات زیست محیطی ناشی از استعمال دخانیات همچون سیگار صرف نظر از ضررهای آن بر سلامت انسان ها، دفع ته سیگارها (فیلتر سیگار) در محیط زیست است كه آلودگی خاك و اثرات منفی در رشد گیاهان، جانداران و پرندگان را به دنبال دارد. فیلتر سیگار از راه روان آب ها و باران به جریان های آبی منتقل و با ورود به زنجیره غذایی سبب مسمومیت پستانداران دریایی، موجودات آبزی، لاك پشت ها و… می شود و تنوع زیستی را تهدید می كند. به قول فاطمه اكبرپور – رئیس اداره محیط زیست انسانی استان تهران – تجزیه و تخریب اَسِتان سلولز در طبیعت در شرایط بی هوازی بین یك تا دو ماه، در خاك بین شش تا ۹ ماه و در آب های شیرین ۳۶ ماه طول می كشد. بیشتر از ۹۰ درصد از فیلتر سیگارهای تولیدی در جهان از اَسِتان سلولز است كه به سختی تجزیه می شوند، این ماده به علت داشتن مواد شیمیایی و خطرناك علاوه بر تهدید محیط زیست، سلامت انسان، گیاهان و سایر جانداران را هم به خطر می اندازد.

بالغ بر ۴۰۰۰ تركیب شیمیایی بر اثر استعمال سیگار حاصل می شود كه ۳۰۰۰ مورد آن در فاز گازی و ۱۰۰۰ مورد آن در فاز جامد و نیمه جامد همچون فیلتر سیگار است. هیدروكربن های پلی آرماتیك، نیتروز آمین ها، آمین های آرماتیك، فرمالدئید، استالدئید، بنزن و فلزات سمی نظیر آلومینیوم، روی، سرب، سلنیم، كرم، نیكل و كادمیم همچون این مواد خطرناك می باشد كه به شكل بیشتر از ۶۰ ماده شیمیایی تركیبی دارای خاصیت سرطان زایی تولید می شود. این مواد خطرناك با ورود به محیط زیست باعث آلودگی آب، خاك و هوا می شوند و سلامتی انسان و تنوع زیستی را نشانه می گیرند.

از بین ۷۵میلیون ایرانی، سالانه ۱۵ میلیون نفر سیگاری، ۳۷۱ هزار و ۴۳۰ كیلوگرم ته سیگار زیر پاهایشان له می كنند. در فیلتر باقیمانده از سیگارهای دودشده، مواد سمی و فلزات سنگین خطرناك دیگری چون نیكوتین، سرب، مس و كروم هم وجود دارد كه در یك بسته متشكل از ۱۲ هزار الیاف پلاستیكی درهم تنیده مانند استات سلولز و تجزیه ناپذیر جاسازی شده اند. كاغذ دور فیلتر سیگار هم از بهترین جنس كاغذ یعنی «ورق های شیت» است كه برای تولید آن درختان زیادی نابود می شود.

به گفته سعید صفاتیان – مدیركل سابق درمان و بازپروری ستاد مبارزه با موادمخدر – فیلتر سیگار، یك مركز تجمع مواد سمی داخل سیگار است. اگر در سیگار ۴ هزار نوع ماده سمی وجود دارد این مواد در فیلتر آن متراكم می شوند. هرچه پك های شخص به یك سانت آخر سیگار عمیق تر باشد، تاثیر آن در ریه بیشتر است و سرطانی شدن بافت ریه یا حنجره از همان جا شروع می شود. البته میزان ورود مواد سمی درون فیلتر به بدن بستگی به نوع فیلتر هم دارد. بعضی از فیلترهای جدید بخصوص آن دسته از فیلترهایی كه در كشورهای توسعه یافته تولید می شوند، سه مرحله ای هستند یعنی با گذر از چند فیلتر میزان مواد سمی موجود در سیگار كمتر می شود. در كل بر اثر پك های عمیق به سیگار، انتهای فیلتر ضعیف می شود و احتمال ورود مواد سمی به بدن و قرار گرفتن روی سطح ریه بیشتر می شود.

مواد سمی موجود در مواد دخانی نظیر سیگار تنها متوجه افرادی نیست كه به صورت مستقیم آنرا استعمال می كنند بلكه فیلتر سیگارهایی كه روی زمین انداخته می شوند به مرور زمان تجزیه و سموم آن در سطح فضا پراكنده می شود و ایجاد عارضه می كند. خطر ابتلای افراد به عوارض مختلف ناشی از استشمام سموم موجود در ته سیگارها بخصوص در اماكنی بیشتر می شود كه پیشتر، خیلی از افراد با تجمع در آن مكان ها سیگار كشیده باشند و در نتیجه فیلترهای زیادی روی زمین باقی مانده و سموم آن با تجزیه تدریجی در فضا متصاعد شده باشد. عوارض سموم فیلتر سیگار بیشتر متوجه ریه و سفت شدن مجاری انتهایی این بافت تنفسی است.

بر اساس مطالعه سال ۹۲ كه با همكاری سازمان ملی آمار انجام شده است، میزان مصرف سیگار در كشور سالیانه ۴۸ میلیارد نخ است كه در نهایت این عدد به سقف ۵۴ میلیارد نخ در سال رسیده است. مردم ایران سالیانه ۱۰ هزار میلیارد تومان برای مصرف سیگار و قلیان هزینه می كنند و سه برابر این هزینه صرف درمان بیماری های ناشی از مصرف محصولات دخانی می شود.