نمایش نبرد رستم و سهراب تراژدی غم پدر، شکوه وطن

مدل کودک: تراژدی نبرد رستم و سهراب، یکی از کهن الگوهای ادبیات و هنرهای نمایشی ماست. اتفاق سترگی که خرده داستانهای مختلفی دارد که تماشای هر یک از آنها، در سایه پرداخت های ژرف اندیشانه کارگردانان مختلف، جلوه ای نوین به این حادثه داده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، تراژدی (Tragedy) یکی از قدیمی ترین و برجسته ترین گونه های ادبی است که ریشه در ادبیات و نمایش های یونان باستان دارد. تراژدی به معنای داستانی است که در آن قهرمان اصلی با مشکلات و سختی های غیرقابل حلی روبرو می شود که اغلب به پایان دردناک و غم انگیز منجر می شود.
در تراژدی، قهرمان اصلی معمولاً فردی است با فضیلت ها و توانایی های ویژه، اما دارای یک ضعف یا خطای شخصیتی (که در یونانی به آن هامارتیا می گویند) است که او را به سمت سقوط می برد. این قهرمان معمولاً فردی والا و برجسته است که با وجود تمامی نیکوکاری ها، اسیر ضعف ها یا شرایط غیرقابل کنترل می شود.
یکی از خصوصیت های اصلی تراژدی، مفهوم تقدیر و سرنوشت محتوم است. قهرمان تلاش می کند از سرنوشت غم انگیزی که برایش مقدر شده بگریزد، اما سر انجام با آن مواجه می شود. طبق تعریف ارسطو در کتابش بوطیقا، تراژدی بگونه ای طراحی شده است که در تماشاگران یا خوانندگان احساسی از ترس و ترحم ایجاد نماید. تماشاگران به شخصیت اصلی همدل می شوند و با دیدن شکست یا سقوط او احساس غم و اندوه می کنند، اما این تجربه در نهایت به تزکیه روحی یا کاتارسیس منجر می شود.
در پایان تراژدی، قهرمان غالبا شکست می خورد یا گرفتار فاجعه ای می شود که او را از دستاوردهایش محروم می کند. این پایان اغلب نشان دهنده شکست انسان در مقابل تقدیر یا ضعف های درونی اوست.

آثار نمایش نامه نویسان یونانی مانند سوفوکل، اوریپیدس و آیسخولوس از نمونه های کلاسیک تراژدی هستند. برای مثال، نمایشنامه ادیپ شهریار اثر سوفوکل، یکی از مشهورترین تراژدی هاست که در آن قهرمان تلاش می کند از پیشگویی های سرنوشت فرار کند، اما ناخواسته به آنها گرفتار می شود.
ویلیام شکسپیر، نویسنده بزرگ انگلیسی، بعضی از ماندگارترین تراژدی ها را نوشته است، همچون هملت، مکبث، اوتلو و رومئو و ژولیت. این نمایش نامه ها هم حول محور قهرمانانی می چرخد که با ضعف های خود و سرنوشت تراژیک مواجه می شوند.
حسین پارسایی در برداشت شخصی و آزاد خود از این قصه تراژیک توانسته پرده های مختلف نمایش و پیوند آن با قصه اساطیری شاهنامه را به خوبی در میدان به مخاطب خود عرضه کند
در ادبیات فارسی، داستان هایی مانند رستم و سهراب یا سیاوش هم نمونه هایی از تراژدی های برجسته هستند. این داستان ها با تمرکز بر سرنوشت تراژیک قهرمانان و نقش سرنوشت و تقدیر، مفاهیم مشابهی با تراژدی های غربی دارند.
در حالی که کمدی، داستانی است که اکثرا با خوشبینی و شادی همراه می باشد و به پایانی خوش ختم می شود، تراژدی به شکلی درامی است که بر سقوط، شکست و پایان غم انگیز شخصیت ها تمرکز دارد. در کمدی، شخصیت ها از مشکلات خود عبور می کنند، اما در تراژدی، اغلب با فاجعه و اندوه روبرو می شوند.
تراژدی بعنوان یکی از مهم ترین ژانرهای ادبی، تلاش دارد تا ماهیت انسان، سرنوشت، اخلاق و مسائل پیچیده زندگی را بررسی کند. با نشان دادن ضعف ها و تلاشهای بی نتیجه قهرمانان، تراژدی انسان را به تأمل در رابطه با محدودیت های خود و ناتوانی اش در مقابل نیروهای بزرگ تر از او فرا می خواند.
حسین پارسایی در تازه ترین تجربه نمایشی خود، بار دیگر دست روی یک تئاتر عظیم گذاشته است. او که پیشتر کنسرت -نمایش های اولیور توئیست، بی نوایان و مری پاپینز را روی صحنه برده بود، در دومین تجربه نمایشی خود از اساطیر جغرافیای ایران بار دیگر سراغ شاهنامه رفته و یکی از غم انگیزترین و تراژدیک ترین داستان های اساطیری ایرانی را به صحنه انتخاب کرد؛ برداشتی آزاد از داستان تراژیک نبرد رستم و سهراب.
نمایش نبرد رستم و سهراب یکی از بازآفرینی های مشهور داستان حماسی رستم و سهراب از شاهنامه فردوسی در چارچوب تئاتر است. این داستان با عنایت به خصوصیت های دراماتیک و تراژیک خود، همواره مورد توجه کارگردانان و نویسندگان تئاتر قرار گرفته است. نمایشنامه های مختلفی از این داستان اقتباس شده اند که هر یک با تکیه بر جنبه های خاصی از داستان، به بیان تراژدی و روابط انسانی پرداخته اند.
امیر آقایی در نقش رستم، الناز شاکردوست در نقش تهمینه، سینا مهراد در نقش سهراب، پردیس احمدیه در نقش گردآفرید، علی زندوکیلی در نقش سیرنگ، سیامک صفری در نقش کیکاوس، علی فرحناک در نقش شاه سمنگان و توس نوذر، امیررضا دلاوری در نقش بارمان، امیر کاوه آهنین جان در نقش هومان، فرحان فرحناک در نقش پیک، امیرحسین ساربان در نقش هژیر، الکس ملک کرم در نقش جان ستان، سارا پارسایی در نقش خنیاگر، نیکا افکاری در نقش همراز، سروین ضابطیان در نقش همراز، بانیپال شومون در نقش آکومنه، بازیگران این نمایش هستند؛ بازی روان امیر آقایی و بانیپال شومون در کنار صدای پرطنین علی زندوکیلی لحظات جالبی را برای مخاطب پدید می آورد.

نمایش رستم و سهراب عموما بر روی تراژدی شناخت دیرهنگام رابطه پدر و پسری تمرکز دارد. دراماتیزه کردن این لحظه های حساس، تماشاگران را بشدت تحت تاثیر قرار می دهد. در این نمایش ها، معمولاً لحظه ای که رستم پی به هویت واقعی سهراب می برد، بعنوان اوج احساسی و تراژیک داستان نشان داده می شود.
قطعه پایانی با صدای علی زند وکیلی و تاکید بر واژه وطن توانسته به خوبی تراژدی غم پدر و تصمیم وی در کشتن پسر برای باقی مانده فر و شکوه وطن در جان و تن مخاطب بنشاند
در بعضی از نسخه های نمایشی رستم و سهراب، از عناصر موسیقی و رقص های سنتی ایرانی برای تقویت حس حماسی و تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب استفاده می شود. موسیقی های سنتی یا حماسی ایرانی می تواند به برجسته کردن لحظات احساسی و دراماتیک کمک نماید.
بسیاری از اقتباس های تئاتری از داستان رستم و سهراب، اشعار اصلی فردوسی را حفظ نموده اند. استفاده از زبان فاخر و آهنگین شاهنامه می تواند جذابیت بیشتری به نمایش ببخشد و ارتباطی مستقیم با متن اصلی برقرار کند
نمایش های رستم و سهراب معمولاً با طراحی صحنه های باشکوه و لباس های تاریخی و حماسی اجرا می شوند. این طراحی ها تلاش می کنند تا فضای حماسی شاهنامه را بازسازی کنند و تماشاگران را به دنیای پهلوانی و افسانه ای ایران باستان ببرند.
در این نمایش ها، علاوه بر تمرکز بر جنبه های حماسی و نبردها، به پیچیدگی های روانی شخصیت های اصلی، یعنی رستم و سهراب، هم توجه زیادی می شود. نمایش نامه نویسان تلاش می کنند تا احساسات درونی این دو شخصیت و انگیزه هایشان را به تصویر بکشند. رستم بعنوان پدری که نمی داند پسرش در مقابل اوست و سهراب بعنوان جوانی که به دنبال پدر خود می گردد، هر یک دارای پیچیدگی های عاطفی و روانی خاصی هستند.
همان گونه که در داستان اصلی شاهنامه هم دیده می شود، نمایش رستم و سهراب می تواند مفاهیمی چون تقدیر، ناآگاهی، غرور و پشیمانی را به خوبی منتقل کند. این مفاهیم در خیلی از اقتباس های نمایشی مورد تاکید قرار می گیرند.
در طول تاریخ، کارگردانان و نویسندگان زیادی در ایران و کشورهای دیگر کوشیده اند داستان رستم و سهراب را به شکل نمایشنامه درآورند. بعضی از این آثار به سبک های سنتی ایرانی، مانند تعزیه و نمایش های تخت حوضی و برخی دیگر به سبک های مدرن تر تئاتر جهانی اجرا شده اند. تعزیه بعنوان یکی از شیوه های نمایشی سنتی ایرانی، اغلب از داستان های حماسی شاهنامه برای اجرای نمایش بهره برده است و رستم و سهراب هم یکی از موضوعات محبوب در این ژانر بوده است.

نمایش رستم و سهراب به علت داشتن موضوع هایی مانند عشق، نبرد، فداکاری و تراژدی، همواره توانسته است تماشاگران را تحت تأثیر قرار دهد. این داستان به علت پیوند قوی با فرهنگ و ادبیات ایران، بخشی از هویت ملی ایرانی ها به حساب می آید و در خیلی از نمایش ها، بعنوان ابزاری برای بازتاب دادن ارزش ها و مفاهیم فرهنگی استفاده شده است.
نمایش رستم و سهراب یکی از غنی ترین و پرمعناترین نمایش نامه های اقتباسی از ادبیات فارسی است که با استفاده از عناصر دراماتیک، موسیقی و بازیگری، به بیان عمیق تر و برجسته سازی تراژدی و پیچیدگی های انسانی می پردازد. این داستان همیشه برای تئاتر و هنرهای نمایشی منبع الهام بوده و همچنان بعنوان یکی از بخش های مهم و الهام بخش ادبیات و تئاتر ایران شناخته می شود.
حسین پارسایی در برداشت شخصی و آزاد خود از این قصه تراژیک توانسته پرده های مختلف نمایش و پیوند آن با قصه اساطیری شاهنامه را به خوبی در میدان به مخاطب خود عرضه نماید. قطعه پایانی با صدای علی زند وکیلی و تاکید بر واژه وطن توانسته به خوبی تراژدی غم پدر و تصمیم وی در کشتن پسر برای باقی مانده فر و شکوه وطن در جان و تن مخاطب بنشاند.

منبع: مدل کودک