امید دولت برای كاهش ۳۰ درصدی رشد فقر در ۱۴۰۳ رشد فقر در سراشیبی !؟

به گزارش مدل کودک، کالری دریافتی مردم در دهه ۹۰ روند نزولی به خود گرفت و از سال ۹۷ به بعد هم پایین تر از مقدار مورد نیاز شد؛ در سال ۱۴۰۰ هرچند این روند متوقف و تقریبا ثابت ماند اما سرانه ی مصرف کالاهای اساسی خانوارها نشان از پایین آمدن میزان مصرف خانوارهای دهک های کم درآمد داشت؛ حال آنکه کاهش مصرف با عنایت به تورم قیمت خوراکی ها امری طبیعی است؛ این در حالیست که معاون وزیر رفاه دولت سیزدهم با استناد به اجرای طرح های کالابرگ الکترونیک و تعریف سبدهای غذایی، از «کاهش رشد فقر» خبر می دهد و می گوید: «دولت طی همین ۲ سال جلوی افزایش رشد فقر و فقرا را گرفت.»
به گزارش مدل کودک به نقل از ایسنا، رشد اقتصادی سال ۱۴۰۰ (ناشی از افزایش درآمدهای ارزی بدلیل فروش نفت، گذر از چند سال پی در پی رشدهای منفی، عبور از شوک کرونا و بهبود وضعیت کسب و کارها، ایجاد مشاغل جدید) منجر به بهبود وضعیت معیشت متوسط ایرانی ها شد، این امر توانست وضعیت معیشتی افرادی که حول و حوش خط فقر بودند را بهبود بخشیده و به مقدار نسبتا اندکی از جمعیت فقرا کم کند هرچند از «شکاف فقر» کاسته نشد و حتی ۰.۰۱ واحد درصد هم به آن افزوده شد یعنی وضعیت فقرا و افراد زیر خط فقر به صورت متوسط نسبت به سال قبل تر (۹۹) بهبود نیافت و فقرا نتوانستند فاصله خود با خط فقر را کمتر کنند.

این وضعیت در حالی بود که هزینه های مصرفی چهار دهک اول که جزو فقرا به شمار می روند (بالاخص دهک اول درآمدی) تقریبا برابر با خط فقر رشد کرد و در نتیجه بهبودی در وضعیت فقرا نسبت به قبل حاصل نشد.

تورم قیمت اقلام خوراکی و روند نزولی کالری دریافتی مردم در دهه ۹۰

معیشت دهک های پایین، زیر ذره بین
برپایه داده های وزارت رفاه، کالری دریافتی مردم از سال ۹۰ به بعد، روندی نزولی یافت به حدی که کالری دریافتی از سال ۹۷ به بعد هم پایین تر از مقدار مورد نیاز شد. در سال ۱۴۰۰ هرچند روند کاهشی کالری دریافتی متوقف و تقریبا ثابت ماند اما سرانه ی مصرف کالاهای اساسی خانوارها شامل «گوشت قرمز و سفید»، نشان داد که هرچند مصرف گوشت قرمز کلیه دهک ها نسبت به سال ۹۹ افزایش پیدا کرده اما روند مصرف گوشت سفید کمی متفاوت شده و میزان مصرف خانوارهای دهک های کم درآمد، پایین آمد و دهک اول ۱۳ درصد و دهک دوم ۱۰ درصد مصرف گوشت سفید خویش را کاهش دادند اما مصرف دهک های پردرآمد به جز دهک نهم تغییر چندانی نیافت. همینطور در سال ۱۴۰۰ سرانه ی مصرف «برنج»، «لبنیات» و «میوه» برای خانوارها به طور متوسط به ترتیب سه، نه و یک درصد کاهش یافت؛ این در حالی بود که خانوارهای کم درآمد (با توجه به تورم گروههای خوراکی) ناچار به کاهش بیشتر مصرف کالاهای مذکور شدند.
بنابراین باآنکه در سال ۱۴۰۰ وضعیت رفاهی کل جامعه به صورت متوسط بهبود یافت اما با بررسی شاخصهای کلان اقتصادی و اشتغال و همینطور داده های هزینه و درآمد خانوار، به نظر می رسید بهبود محسوسی در میزان رفاه گروههای پایین درآمدی به وجود نیامد.
با عنایت به نرخ فقر ۳۱ درصدی سال ۹۹ و قرار گرفتن دهک چهارم در مرز خط فقر، هرچند وضعیت معیشتی خانوارهای حول و حوش خط فقر به صورت نسبی بهبود یافت اما برخلاف دهک چهارم، رشد درآمد حقیقی در دهک اول و سوم کمتر از متوسط کشوری بود؛ این نکته بدین معناست که هرچند رشد حقیقی دهک های پایین مثبت بود اما بهبود وضعیت معیشتی این دهک ها همچنان کمتر از متوسط کشوری بوده است.

ِگرِه «خط فقر» در ۱۴۰۰

رفع خط فقر در سال ۱۴۰۰ هم با عنایت به مشکلات دولت که البته به سالهای قبلش برمی گشت و کرونا هم به آن دامن زده بود، چنگی به دل نمی زد به طوریکه هزینه های مصرفی فقرا حدودا برابر با خط فقر رشد کرد و وضعیت فقرا نسبت به سال قبل آن بهبود چشمگیری نیافت؛ هرچند با وجود کاهش نرخ فقر از حدود ۳۱ به حدود ۳۰ درصد، شاخص «شکاف فقر» که فاصله فقرا تا خط فقر را نشان می دهد، افزایش پیدا کرد. به عبارتی شکاف فقر با حدود ۰.۰۱ واحد درصد افزایش در سال ۱۴۰۰ بیان کرد که فقرا نتوانستند فاصله خود با خط فقر را کمتر کنند.
بررسی داده های سه پایگاه مرکز آمار ایران، اطلاعات رفاه ایرانی ها و شاپرک به منظور برآورد وضعیت رفاهی و مصرفی گروههای مختلف درآمدی و همینطور تغییرات نرخ و خط فقر بر مبنای داده های وزارت رفاه در سال ۱۴۰۰، نشان داد که در آن سال خط فقر سرانه متوسطه کشوری با رشد حدود ۵۰ درصدی نسبت به سال ۹۹ به حدود یک میلیون و هفتصد هزار تومان رسید که این عدد برای شهریور ۱۴۰۱، ۲ میلیون و ۸۵۰ هزار تومان برآورد شد ازاین رو خط فقر خانوار چهارنفره در آن زمان هفت میلیون و هفتصد هزار تومان پیشبینی شد؛ این در حالیست که تغییرات عدد خط فقر به تنهایی نمی تواند معیار و ملاکی برای تغییرات رفاه باشد بلکه تغییرات وضعیت درآمدی خانوار در مقایسه با خط فقر است که می تواند مبنایی برای قضاوت در مورد وضعیت معیشت خانوار باشد.

حداقل دستمزد ۹۹ و ۱۴۰۰، ۱۰ درصد بیشتر از خط فقر
با عنایت به این امر یکی از متغیرهایی که به صورت معمول با خط فقر مقایسه می شود «حداقل دستمزد» است که برای سال ۹۰ تا ۹۲ زیر خط فقر بود و در سال ۹۷ هم تقریبا برابر با خط فقر شد. در سالهای ۹۹ و ۱۴۰۰ حداقل دستمزد خانوار سه نفره حدود ۱۰ درصد بیشتر از خط فقر آن خانوار شد که نشان داده است در صورتیکه دریافتی خانوار به میزان حداقل دستمزد مصوب دولت باشد می تواند آنها را مصون از فقر مطلق کند اما نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت اینست که حداقل دستمزد تعیین شده در هر سال برای تمام مناطق کشور یکسان است در حالیکه وجود تفاوت های منطقه ای سبب می شود خط فقر در استان ها و شهر های مختلف، متفاوت شود و همینطور بین مناطق شهری روستایی آن اختلاف زیادی وجود داشته باشد؛ این در حالیست که تفاوت خط فقر سبب می شود در بعضی مناطق حداقل دستمزد پوشش بیشتر و در بعضی دیگر پوششی کمتر داشته باشد.

وعده های رئیسی و سیاست های کاهش فقر غذایی
این روال طی شد تا این که سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در خرداد ۱۴۰۰ شروع شد و سید ابراهیم رئیسی بر کرسی ریاست جمهوری ایران نشست. رئیسی در جریان انتخابات ۱۴۰۰ وعده های گوناگونی داده بود اما رفع وابستگی کالاهای اساسی و سفره مردم به نرخ ارز، حل فاصله طبقاتی و بی عدالتی با تغییر سیاست های نادرست اقتصادی، متناسب سازی حقوق مردم با تورم، پشتیبانی از خانواده ها و اقشار محروم، تأمین حداقل معاش با عرضه کارت خرید برای سه دهک پایین همچون وعده های وی در امور رفاهی و معیشتی جامعه بود.
در این خصوص طرح «مردمی سازی و توزیع عادلانه یارانه ها» در اردیبهشت ماه سال قبل جهت مقابله با فقر در دستور کار دولت قرار گرفت؛ بدین ترتیب یارانه خانوارهای مشمول سه دهک اول ۴۰۰ هزار تومان و دهک های چهارم تا نهم هم به ۳۰۰ هزار تومان افزوده شد.
با توجه به این که تورم کالاهای خوراکی در دهه ۹۰ از نرخ متوسط تورم بالاتر بود و به دنبال آن فشار زیادی بر سبد معیشتی خانوارها بخصوص بر دهک های پایین وارد شد، برای حفظ سفره مردم از تورم، در شروع افزایش یارانه ها قرار بود پرداخت یارانه نقدی به مدت دو ماه اجرا شود و سپس در چارچوب یک پلت فرم و بستر به «کالابرگ» تبدیل گردد و مردم با رفتن به فروشگاه ها بتوانند کالا خریداری کنند اما در آن زمان به سبب آماده نبودن زیرساخت ها، طرح توزیع کالابرگ در گام نخست در چند شهرستان به صورت پایلوت اجرا شد و در نهایت حدودا یکسال بعد از روی کار آمدن دولت جدید و از ۱۳ خردادماه سال ۱۴۰۲ مرحله جدید طرح کالابرگ الکترونیک در جهت تأمین سبد غذایی خانوارها و پوشش تورم ناشی از افزایش قیمت کالاها به صورت سراسری به مرحله اجرا درآمد. در گام نخست یارانه اعتباری خانوارهای زیر پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور (دهک های یک تا سه)، مشمول افزایش ۲۰ درصدی اعتبار خرید کالا ( اعتبار یارانه این افراد بنابر شروطی، به جای ۴۰۰ هزار تومان، ۴۸۰ هزار تومان شارژ می شد) قرار گرفتند و با گسترش تدریجی این طرح، یارانه تشویقی ۱۲۰ هزار تومانی به شرط خرید ۱۱ قلم کالا( شیر، ماست کم چرب، پنیر سفید، گوشت سفید (مرغ)، تخم مرغ، روغن مایع، ماکارونی، قند، شکر و برنج، حبوبات و گوشت گوساله) وارد سفره دهک های چهارم، پنجم و ششم هم شد.
گام بعدی دولت در جهت هدف گیری اقشار کم درآمد، رفع کمبود کالری دریافتی، سوق دادن آنها به سمت فرهنگ غذایی صحیح و کاهش فقر آنها با اجرای طرح «ارتقای امنیت غذایی کودکان» ۵ تا ۵۹ ماهه ۷ دهک اولی بود که روند رشد کودکانشان متناسب با استانداردها نبوده و گرفتار اختلالاتی نظیر کوتاه قدی، لاغری شدید و کم وزنی هستند. طرح مذکور که از ۲۶ آبان ماه رسما آغاز شد، ۱۲۳ هزار کودک شناسایی شده را زیر پوشش قرار داد. سرپرستان این کودکان در جهت بهبود تغذیه کودک خود می توانند سبد کالایی تعیین شده توسط انستیتو تغذیه وزارت بهداشت را تا سقف ریالی یک میلیون (برای دهک های اول تا پنجم) و ۶۰۰ هزار تومان به ازای هر فرزند در دهک ششم و هفتم، «رایگان» خریداری کنند.
بر طبق این طرح اقلام سبد کالابرگ الکترونیک خانوارهای مذکور از ۱۱ به ۱۶ قلم همچون لبنیات (دربرگیرنده شیر، ماست و پنیر)، پروتئین (شامل تخم مرغ، مرغ، گوشت قرمز با تکیه بر گوشت گوساله بدلیل بالاتر بودن میزان پروتئین آن نسبت به گوشت گوسفند)، حبوبات (با تاکید بر عدس بدلیل موثرتر بودن در رشد کودکان)، نان و غلات، سبزیجات و میوه ها (نظیر گوجه، هویج، کدو سبز و پیاز)، خرما، مغزیجات (گردو) و بلغور گندم جهت خرید، تعریف شد. این در حالیست که در این سبد امکان خرید قند و شکر بدلیل فقدان ارزش غذایی برای کودکان وجود ندارد.
گزینه دیگر دولت در ادامه اجرای سیاستهای کاهش فقر غذایی، پرداخت «یارانه ماهانه ۴۰۰ هزار تومانی» به مادران آبستن و شیرده دهک اول درآمدی تا سقف ۴ میلیون است که در مرحله ابتدایی و فعلی طرح ۲۷ هزار مادر با اولویت ۸ استان کم برخوردار (خراسان جنوبی، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام ) زیر پوشش قرار گرفته اند که با واریز این رقم به حساب سرپرستان خانوار آنها صرفاً مجازند در بستر کالابرگ الکترونیک، اقلام غذایی خریداری و مصرف کنند. این در حالیست که طبق اظهارات مدیران وزارت رفاه، در صورت تأمین اعتبار، علاوه بر عرضه سبد غذایی، بسته بهداشتی و پوشاک هم به این مادران تعلق خواهد گرفت که بر مبنای برنامه ریزی صورت گرفته، این اقلام هم از راه فروشگاه های طرح کالابرگ الکترونیکی قابل خریداری خواهد بود.

عسگریان:

امسال افزایشی در تعداد فقرا نداشتیم

«رشد فقر» درحال کاهش
علیرضا عسگریان، معاون رفاه و امور اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفتگو با ایسنا، مهم ترین مبحث در دستور کار دولت را «جلوگیری از افزایش شیب فقر» با اجرای طرح های یاد شده دانست و اظهار داشت: فرض کنید با یک شیب و شتابی میزان فقرا افزایش یابد، نخستین اقدام توقف این شیب و رشد آن و اقدام بعدی هم اینست که شیب را از حالت صعودی به نزولی تبدیل کنیم؛ ازاین رو ما سال جاری افزایش (فقرا) نداشتیم. مثلاً می گویند رشد تورم ۳۰ درصد است؛ اول باید جلوی رشد آنرا گرفت و بعد از آنکه ثابت ماند، بعدا کاهشش می دهیم؛ البته جلوی رشد تورم را گرفتن هم خودش یک هیهات است.
وی ضمن تاکید بر این که «دولت در همین ۲ سال جلوی رشد فقر که افزایش داشت را گرفت» اظهار نمود: دولت در این ۲ سال جلوی رشد فقر را که درحال افزایش بود، گرفت؛ نه تنها جلویش را گرفته بلکه درحال کاهش هم هست و این موفقیتی بزرگ است.
عسگریان در پاسخ به این که عنوان می شود رشد فقر در سه دهک اول متوقف نشده بلکه این توقف از دهک چهارم به بعد صورت گرفته است، اظهار داشت: در واقع دهک اول واقعا فقیر هستند چون جا به جایی بین آنها(جا به جایی دهک های درآمدی آنها) هم شکل می گیرد؛ البته نمی گویم سه دهک اول فقیر نیستند، فقیر هستند اما فقر آنها به منزله اینست که آنها نیازمند حمایتند و لفظ حمایت، لفظی دیگر است.
معاون وزیر کار و رفاه افزود: کالا برگ که ابتدای سال جاری اجرا شد، نخست فقط دهک های اول درآمدی را پوشش داد چون کمیته امداد و بهزیستی در این قسمت و دهک ها متمرکز بودند اما دهک دوم و سوم تفاوت جدی با این دهک (اول) دارند و دهک ۴ و ۵ هم تفاوت جدی با دهک اول دارند؛ به روی اینها معدل کلی می گیریم که خط فقر با عددی این را نشان داده است و می گوید عدد فقر “فُلان” و رشد فقر “فلان” و شکاف فقر هم “فلان” اندازه است و شما باید جلوی شکاف فقر را به صورت معدل کلی بگیرید و جلوی خط فقر و افرادی که فقیرتر می شوند را هم بگیرید، سپس کاهشش بدهید؛ که دولت اینکار را کرده است.

دهک اول، شایسته توجه ویژه
وی ادامه داد: دهک های اول، شایسته توجه ویژه هستند و دولت اقدامات لازم را با طرح مقابله با فقر غذایی انجام داده و به این قشر بیشتر توجه کرده است. با اجرای طرح امنیت غذایی کودکان، به کودکان شناسایی و معرفی شده توسط وزارت بهداشت بنابر دهک درآمدی، سرانه ماهانه ۱ میلیون تومانی و ۶۰۰ هزارتومانی لحاظ کرده اما به مابقی این یارانه غذایی را نمی دهد و این گونه طرح های کاهش فقر به روی دهک های مدنظرش می نشیند. البته در کنار توجه به اقشار کم درآمد و نیازمند، می کوشد کارویژه ای هم برای کل کشور داشته باشد؛ این گونه چنین طرح هایی دهک ها را بالا می کشد.

افزایش میزان کمک معیشت دولت به ۳۴ درصد حداقل دریافتی
عسگریان با اشاره به اینکه کالا برگ بعلاوه کمک معیشت دولت را در نظر بگیرید که ابتدا دولت یک ۲۰ درصد و سپس یک بیست درصد دیگر کمک معیشت پرداخت کرد که در مجموع به ۴۰ درصد رسید، اظهارکرد: در اوایل دهه ۹۰ میزان کمک معیشتی دولت به مردم از راه کالابرگ حدود ۱۵ درصد حداقل دریافتی بود که این رقم هم اکنون به ۳۴ درصد رسیده؛ یعنی با افزایش یارانه، یارانه تشویقی کالابرگ، افزایش کمک معیشت مددجویان و کمک های دیگر از این دست، این میزان به ۳۴ تا ۳۶ درصد حداقل دریافتی(حقوق) رسیده که نسبت به امکانات دولت فوق العاده و سه برابر است؛ این در حالیست که حداقل دریافتی و مزد رو به افزایش است و عددی ثابت نیست بلکه حداقل مزد هر ساله در کارگروه مزد و اشتغال افزایش می یابد؛ یکسال ۵۷ درصد افزوده شد و سال گذشته ۲۷ درصد بالا رفت که این نسبتی از آن است. در گذشته کمک معیشت ۱۰ تا ۱۵ درصد بود که هم اکنون به ۳۴ درصد رسیده است.

امید دولت برای کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی رشد فقر در سال ۱۴۰۳

سیر نزولی رشد فقر
معاون وزیر رفاه تصریح کرد: زمانی مراجعات به نهادهای حمایتی بشدت افزوده شد به خصوص کمیته امداد؛ هم اکنون با عنایت به سیاستهای دولت این میزان مراجعات کاهش یافته، البته بخشی از آن از سال ۹۷ آغاز شد و علت دیگر این مراجعات به سبب انتشار کرونا بود؛ کرونا فشار زیادی به مردم وارد کرد اما بعد از رونق کسب و کارها، دولت برنامه مفصل حمایتی تعریف کرد و این سبب شد جلوی رشد فقر گرفته شود و هم اکنون هم منفی شده و رو به پایین درحال حرکت است. خیلی امیدواریم رشد فقر ظرف یکسال ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش پیدا کند و ما به سال ۱۴۰۳ امیدواریم.
عسگریان با تکیه بر این که هم اکنون منابع لازم را داریم و البته منابع را «نقطه زنی» می نماییم، اشاره کرد: زمانی هست که شما منابع را تأمین می کنید اما نمی توانید نقطه زنی و بدست نیازمندش برسانید اما هم اکنون با کالابرگ، منابع بدست خانواده نیازمند می رسد.

چوبی که دولت دوازدهم خورد
او در آخر تصریح کرد: در دولت دوازدهم ۲ سبد دادیم اما هم چوب را خوردیم و هم پیاز را؛ سبد را دادیم و پول مصرف شد اما چون نقطه زنی نداشت، مردم برای تأمین آنها گرفتار زحمت شدند؛ به یک نفر دو تا سبد رسید و به یکی اصلا نرسید؛ برای کارمندان دولت خوب بود چون آمار داشتند و سیستم؛ اما هم اکنون در مورد طرح امنیت غذایی کودکان این گونه نیست چون که یک میلیون تومان می دهیم به کودکی در روستاهای دور افتاده سیستان و بلوچستان بنابراین این طرح علاوه بر کلانشهرها، حتی در نقاط دور افتاده هم موثر عمل می کند که آنهم بدلیل فعالیت خانه های بهداشت در مناطق محروم است. سیستم دولت یکپارچه شده، ارگانهای ذی ربط داده ها را به یکدیگر می دهند و آنها را با هم به اشتراک می گذارند تا هر خدمت معیشتی دولت به بالای ۹۵ درصد گروه هدف برخورد کند.