ایران صاحب آرشیو ملی هنر شد

کوروش کمالی سروستانی با اشاره به نحوه شکل گیری «آرشیو ملّی هنر ایران»، درباره بخش های مختلف این مجموعه فرهنگی و هنری و همین طور بی نظیر بودن آن در سطح جهان می گوید.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس و ایده پرداز طرح «آرشیو ملّی هنر ایران» در گفت و گو با ایسنا، درباره ایده و نحوه شکل گیری این مجموعه اظهار نمود: طرح تأسیس «آرشیو ملّی هنر ایران» در سال ۱۳۹۴ حین مطالعه درباره آرشیوهای موجود کشور شکل گرفت و پروپوزال و طرحی در امتداد آن نگاشته شد. بااینکه در ایران بخش های مختلف آرشیوی در کشور وجود دارد، اما تا پیش از راه اندازی این مجموعه، هیچ آرشیوی وجود نداشت که روی تمام شاخه های هنری ایران فعالیت نموده باشد. البته در زمینه سینما، «فیلم خانه ملّی ایران» که یکی از بهترین مراکز جمع آوری فیلم است، مجموعه ای از فیلم های خوب را جمع کرده، یا در موزه موسیقی کارهای ارزشمندی در حوزه جمع آوری موسیقی ایرانی شده است، اما جایی که همه هنرها در آن گردآوری شوند، وجود نداشت.

کمالی سروستانی در ادامه اضافه کرد: چیزی که ما به آن «آرشیو ملّی هنر ایران» می گوییم دربرگیرنده هفت هنر و شامل موسیقی (سنتی، مقامی، محلی، مذهبی و مدرن)، هنرهای نمایشی (تئاتر، تعزیه، نمایش های عروسکی، پایکوبی های محلی و سنتی، مراسم مختلف آئین های مذهبی و ملّی)، هنرهای تجسمی (نقاشی، خوش نویسی، مجسمه سازی، طراحی، عکاسی، قرآن نگاری و… )، هنرهای سنتی (خاتم کاری، شیشه گری، میناکاری، فرش، منبّت، قلم زنی، چوب بُری، چرم سازی، نجّاری، کاشی های هفت رنگ، معرّق و… )، ادبیات (شعر، داستان، نمایش نامه، فیلم نامه)، معماری (ایران باستان، دوره اسلامی و معاصر) و سینما (هنری و مستند) است. «آرشیو ملّی هنر ایران» بصورت دیجیتال در تمام این رشته ها به جمع آوری کلیه آثار دیداری، شنیداری، اسناد مکتوب، کتاب ها، نشریات، زندگی نامه ها، فیلم های مستند، عکس هنرمندان، پوسترهای هنری و به هرآن چه به این هفت هنر مربوط باشد، می پردازد.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه اظهار داشت: در روزگار ما با گسترش فناوری اطلاعات و ظهور جامعه اطلاعاتی، دیجیتال سازی آرشیوها دست یابی بهتر و سریع تر و آسان تر را فراهم آورده و استفاده از آنرا به یک ضرورت تبدیل نموده است. بنا بر این و باتوجه به اینکه کسی حتی توان و امکان جمع آوری فیزیکی کلیه آثار یکی از این حوزه ها را ندارد، دیجیتال سازی این امکان را به ما می دهد که همه اطلاعات در مورد این هنرها را جمع، طبقه بندی و لیست نویسی علمی نماییم تا علاقه مندان و پژوهشگران بتوانند به آسانی از آن استفاده کنند. همچنین برنامه ریزی هایی صورت گرفته تا سالانه برای هنرمندان عرصه های مختلف بتوان نشانِ «هنر ایران» را به هنرمندان برجسته و حامیان این مجموعه اهدا کرد. آخرین بخشی که همکاران آرشیو تلاش می کنند به آن برسند، ارتباط با موزه ها، گالری ها و کتابخانه های جهان و مجموعه داران ایرانی خارج از کشور، در جهت جمع آوری آثار هنری بیشتر است.

کمالی سروستانی درباب طبقه بندی مخاطبان و چگونگی استقبال آنها از این آرشیو دیجیتال بیان کرد: آرشیو ملّی دیجیتال با این حجم گسترده ای که از هنر را پوشش می دهد، مخاطب همگانی دارد؛ کمتر کسی است که دغدغه ادبیات، معماری، سینما و هنرهای مختلف را نداشته باشد؛ پس مخاطب عام است. بااینکه برای متخصصان و پژوهشگران این عرصه کاربرد علمی تری دارد. برای مثال، در سینما از سال ۱۳۰۹ با ساخت فیلم «آبی و رابی» تا حالا حدوداً چهارهزار فیلم توسط سینماگران ایرانی تولید شده است. «آرشیو دیجیتال هنر ایران» تا به امروز و در گام اول، موفق به جمع آوری ۳۲۰۰ نسخه از این فیلم ها شده است. در آرشیو این فیلم ها، کلیه اطلاعاتی که مخاطب لازم است درباره فیلم بداند، مثل مشخصات کارگردان، فیلم نامه، بازیگر، آهنگساز، دکوپاژ، لوکیشن، طراحی لباس و کلیه عوامل گنجانده شده است. همین اتفاق درباره موسیقی شکل گرفته و در آرشیو ۶۰ هزار فایل موسیقی لیست و ذخیره شده است. همین طور نزدیک به ۱۲ هزار عنوان کتاب الکترونیکی درباره این هفت هنر (پیش بینی می شود بیش از صدهزار نسخه جمع آوری شود)، ۲۰ هزار فایل از آثار هنرمندان تئاتر، نمونه هایی از تعزیه های اجراشده، مکتب های خوش نویسی از نخستین دوره ها تا به امروز، آثاری از قرآن نگاران، نقاشان، مجسمه ‎سازان و فایل هایی از فیلم های مستند در دسترس علاقه مندان و مخاطبان عام و خاص قرار می گیرد.

او اضافه کرد: بااینکه این آرشیو فعلا در ساختمان مرکز اسناد استان فارس شکل گرفته، اما امید می رود با تامین اعتبار بتوان زمین مناسبی تهیه کرد و ساختمانی مجزا برای «آرشیو ملّی هنر ایران» ساخت. در طرح اصلی که سال ۹۴ ارائه شد، این آرشیو در ساختمانی هفت طبقه طراحی شده بود. طبق این طرح، بناست تا هر طبقه به مساحت هزار متر، به یک هنر اختصاص پیدا کند و بصورت دیجیتالی و بعضاً فیزیکی به معرض نمایش گذاشته شود. همین طور در کنار این هفت طبقه، سالن نمایش فیلم، تئاتر، موسیقی و گالری و نمایشگاه آثار هنری (تابلو نقاشی، نسخ خطی، صنایع دستی)، اتاق گفت و گو و اتاق پژوهش تعبیه خواهد شد. این موزه شورایی به نام «شورای عالی آرشیو ملّی هنر ایران» خواهد داشت که اعضای آن از میان هنرمندان برجسته هنرهای هفت گانه ایران و دیگر شخصیت های حقیقی و حقوقی برگزیده می شوند. همکاران این آرشیو در این فرآیند، به جمع آوری، طبقه بندی و لیست نگاری کلیه آثار هفت هنر می پردازند. طراحی نرم افزار و اپلیکیشن ویژه آرشیو به زبان های فارسی و انگلیسی نیز قسمتی از این روند است. ضبط و تدوین تاریخ شفاهی هنر ایران در گفت و گو با هنرمندان و منتقدان از دیگر اقدامات این مجموعه است. همین طور تلاش می شود با تمام هنرمندان در تمامی حوزه ها گفت وگویی ضبط و نگهداری شود. تدوین دانش نامه، مقاله شناسی، کتاب شناسی هنر ایران و تأسیس کتابخانه تخصصی نیز از دیگر اقداماتی است که در این آرشیو بر انجام آن اهتمام ورزیده خواهد شد. در آرشیو ملّی هنر ایران، بخش مجزایی به نام «مجموعه داران آثار» وجود دارد که امید می رود با رایزنی با صاحبان آثار، بتوان این مجموعه ها را با نام خود مجموعه داران به آن اضافه کرد.

مدیر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مرکز فارس درباره امکانات دسترسی مخاطبان و همین طور محدودیت ها، فیلترگذاری ها و خط قرمزها نیز این طور توضیح داد: برای افتتاح این مجموعه هفت‎ گامِ پنج ساله تعریف شده است که در گام اول تمام خدمات بصورت آفلاین و در محل آرشیو قابل ارائه هستند. علاقه مندان می توانند به آرشیو ملی هنر ایران، که در کتابخانه ملی فارس در شهر شیراز سامان یافته، مراجعه کنند. اما در برنامه نهایی، این آرشیو تحت وب خواهد بود و در هر نقطه از جهان، در اختیار مخاطبان خواهد بود. طبیعتاً امکان بارگذاری آنلاین تمام آثار هنری برای این مجموعه فراهم نیست؛ این مسئله دلیلهای مختلفی دارد، که یکی از مهم ترین آنها مدیریت حقوق دیجیتالی و قوانین مالکیت معنوی (کپی رایت) در قلمرو جهوری اسلامی ایران است. بعضی حقوق برای بارگذاری آنلاین تعدادی از آثار محدودیت به وجود می آورد که البته عمده ای که ذیل این محدودیت قرار می گیرد در دسته سینما یا موسیقی است. طبق آخرین داده ها بیش از ۸۰ درصد از داشته های هفت هنر قابلیت استفاده عمومی و آنلاین خواهد داشت و ۲۰ درصد آن باتوجه به قوانین کشور، قوانین کپی رایت و قوانین حقوقی، بصورت آفلاین فقط در اختیار پژوهشگران عرصه هنر قرار خواهد گرفت.

او همین طور درباره نمونه های خارجی این موزه دیجیتال اظهار داشت: بااینکه آرشیو آثار هنری در کشورهای دیگر، خصوصاً کشورهای پیشرفته غربی، به ویژه در عرصه سینما، موسیقی، نقاشی و تا حدودی معماری و مجسمه سازی بسیار است، اما مطالعات نشان می دهد آرشیو «هفت هنر» در هیچ کدام از کشورهای دنیا راه اندازی نشده است. برای مثال یکی از مهم ترین مراکز هنری انگلستان «آکادمی سلطنتی هنر» در سال ۱۷۶۸ بنیان نهاده شد اما تنها به حفظ آثار عمدتا تجسمی می پردازد. یا «گالری ملّی هنر» در واشینگتن دی سی آمریکا نیز بیشتر دربرگیرنده هنرهای تجسمی است.