محققان به یك سوال مهم پاسخ می دهند آیا ۱۴۰۰ آغاز قرن پانزدهم است؟

به گزارش مدل کودک در بعضی از برنامه های صدا و سیما و حتی بعضی اعلام برگزاری همایش ها برای سال آینده، سال ۱۴۰۰ را آغازگر قرن پانزدهم خورشیدی می دانند و این در شرایطی است که به قول مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، طبق محاسبات، آغاز قرن پانزدهم از سال ۱۴۰۱ خواهد بود.
به گزارش ایسنا، به باور محققان تقویم جلالی دقیق ترین گاهشمار جهانی است؛ چون که در تقویم اروپایی در هر ۲۵۰۰ سال یک روز خطا دارد و این میزان در گاهشمار جلالی در هر ۱۰ هزار سال یک ثانیه است.
در تقویم رسمی فعلی ایران گاهشماری خورشیدی برپایه تقویم جلالی است که به سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی منسوب است. مبدأ این گاهشماری همانند گاهشماری هجری قمری، هجرت پیامبر اسلام است.
تا قبل از پیدایش تقویم جلالی، سال به ۱۲ ماه ۳۰ روزه تقسیم می ‏شد؛ یعنی یک سال برابر بود با ۳۶۰ روز و پنج روز باقی مانده هم عموماً در اسفندماه به روزهای سال اضافه می شد.
پیدایش دقیق ترین گاهشمار مدیون تلاش گروهی از ستاره شناسان ایرانی است که به دستور سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی مأمور تعیین و محاسبه دقیق سال خورشیدی شدند.
در دوره ملک شاه سلجوقی و بر احتمال نزدیک به یقین با فرمان خواجه نظام الملک تصمیم گرفته شد تا در توس و اصفهان و مرو رصد کنند، تا دریابند خورشید در روز اول فروردین در اعتدال بهاری نیمکره شمالی قرار دارد یا خیر و نتیجه این تحقیق، نشان داد که تقویم ایرانی حدود ۲۰ روز با تقویم نجومی فاصله دارد؛ یعنی در روز ۱۲ اسفند، عید نوروز به اشتباه جشن گرفته می شد.
تا سال ۱۳۰۴ خورشیدی تقویم رسمی ایران بر مبنای گاهشماری هجری قمری بود که ۱۱ روز از تقویم خورشیدی کوتاه تر است و نام ماه های ایرانی هم بر مبنای گاه شماری قمری بوده، مثل محرم و صفر و رمضان. اما با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ فروردین ۱۳۰۴، گاهشماری هجری خورشیدی، تقویم رسمی ایران شد و نام ماه ها هم به نامهای اوستایی تغییر نمود.
پس از آنکه چالش تعیین دقیق ترین تقویم در کشور حل شد، حالا ما سال جاری نخستین گذشت یک سده را تجربه می نماییم، در حالیکه چالش های زیادی با آن داریم، مثل اینکه سال ۱۳۹۹ آخر قرن چهاردهم است؟ سال ۱۴۰۰ آغاز قرن پانزدهم است؟ اصولا شماره قرون چگونه تعیین می شود؟ این همان چالشی است که وقتی تقویم میلادی به قرن بیست و یکم وارد می شد، با آن مواجه گردید.
بر مبنای تعاریف، قرن به هر ۱۰۰ سال گفته می شود و بر مبنای مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، هر تقویمی مبدایی دارد و در عرف، نخستین سال هر تقویم سال “یک” است. ازاین رو روز اول اولین قرن هجری شمسی، جمعه اول فروردین و روز آخر آن ۲۹ اسفند ۱۰۰ است.
همینطور روز اول قرن دوم هجری شمسی، چهارشنبه اول فروردین سال ۱۰۱ و آخرین روز این قرن یکشنبه ۲۹ اسفند ماه سال ۲۰۰ است.
بر طبق این محاسبه مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک مبادرت به حل این چالش کرده است که آغاز قرن پانزدهم را چطور محاسبه نماییم.
نحوه محاسبه قرون
مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در گفتگو با ایسنا اظهار داشت: سال ها و مناسبت ها در گذر هستند و شاید برای خیلی از مردم کشورمان ظرایف محاسباتی در انجام این مهم ناشناخته باشد و جا دارد تا با روشنگری صحیح، مفاهیم علمی نهفته در آنها با استفاده از مفاهیمی که از اساتید و بزرگان خود آموخته ایم، زمینه آگاهی بخشی عمومی فراهم گردد.
عتیقی، ضمن اشاره به قدمت چندین هزار ساله ایران، افزود: کشوری با قدمت چند هزار ساله ایران با وجود اندیشمندان بسیار، همواره مهد تمدن بوده و در علوم مختلف، دانشمندان برجسته ای را به جهان معرفی کرده است و با اطمینان می توان اظهار داشت که عصر نوین علم، مدیون تفکرات بزرگ اندیشمندان این سرزمین عالم پرور است.
وی افزود: کشور عزیزمان ایران با وجود اندیشمندان برجسته ای که داشته است، دوران طولانی از رشد و بالندگی را تجربه کرده، بگونه ای که این بزرگان از طب و فلسفه گرفته تا هندسه، مثلثات، شیمی و اخترشناسی، صاحب سبک و اندیشه بوده اند.
این محقق حوزه نجوم آماتوری، گاهشماری را یکی از تلاشهای محققان قرون گذشته کشور نام برد و تصریح کرد: ریشه های این حرکت را می توان در بناهای نجومی کهن قبل از اسلام در ایران و محاسبات بزرگانی چون عمر خیام نیشابوری، خواجه نصیرالدین طوسی و بیرونی و بسیار دانشمندان ایرانی جستجو کرد که در دانش ریاضیات و اخترشناسی سرآمد بوده اند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اظهار نمود: برای ثبت وقایع تاریخی ۵ رکن تاریخ گذاری یعنی “روز هفته”، “روز ماه”، “نام ماه”، “عدد سال” و “نوع گاهشماری” معمولا ثبت می شود و در این بین؛ دهه، سَده (صَده) و یا به تعبیر دیگر قرن هم همچون مفاهیمی هستند که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در تاریخ نگاری و بیان دقت آن نقش ویژه ای دارند. همینطور شمارش با “هزاره”، “سده (قرن)”، “پنجاهه”، “چله”، “ماه و نیم ماه”، “دهه” و “پنجه” از مظاهر دیرپای تمدن و سنت های کهن ایرانی است.
عتیقی با تکیه بر اینکه شمارش سال ها با در نظر گرفتن سده ها نه فقط یک پدیده داخلی، بلکه واقعیتی جهانی است، تصریح کرد: از شروع سال یکم هر مبدا تاریخی تا آخرین روز یکصدمین سال آنرا یک سده و یا قرن می نامند و بعنوان “سده و یا قرن اول” ثبت می شود که این مورد در ثبت رویدادهای تاریخی و هم برای حفظ دقت تقویم و گاهشماری می بایست رعایت شود.
سال با صفر آغاز نمی شود
عتیقی ضمن اشاره به بعضی از ادعاها در زمینه آغاز قرن پانزدهم از سال ۱۴۰۰ توضیح داد: با توجه به اینکه گاهشماری فعلی ما بر اساس سال اول هجرت پیامبر اکرم و چرخش زمین به گرد خورشید پایه گذاری شده است، به آن تقویم “هجری-خورشیدی” گفته می شود و بر این اساس سال اول این گاهشماری سال یک هجری بوده است.
وی با تکیه بر اینکه اساسا گاهشماری با سال صفر آغاز نمی گردد، خاطرنشان کرد: برخی به واسطه وجود “صفر” در دامنه اعداد، این گونه تصور می کنند که چرا سال از صفر آغاز نشود، در حالیکه برای ثبت وقایع تاریخی و طبق قاعده، آغاز گاهشماری از سال “یک” بنیان گذاشته شده است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: از طرفی از آنجایی که هر قرن ۱۰۰ سال است، ازاین رو از سال یک تا ۱۰۰، “قرن اول” و از سال ۱۰۱ تا ۲۰۰ “قرن دوم” گفته می شود و به همین ترتیب محاسبه قرون بعدی ادامه می یابد.
عتیقی اضافه کرد: بر این اساس بدیهی است که آغاز قرن چهاردهم خورشیدی سال ۱۳۰۱ و آخر آن سال ۱۴۰۰ خورشیدی خواهد بود و قرن پانزدهم خورشیدی از سال ۱۴۰۱ آغاز خواهد شد.
وی افزود: البته برخی هم با استناد به دو رقم سمت چپ عدد ۴ رقمی سال و اینکه عدد “۱۳” به صورت مثال در قرن حاضر در سمت چپ عدد سال قرار داشته است؛ از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۹۹ را که یک صد سال است، برابر با قرن و یا سده چهاردهم خورشیدی می دانند که البته این نوع محاسبه تلقی عمومی است و هر چند می تواند به شکلی مبین رخدادها در سال هایی با دو رقم سمت چپ یکسان باشد، اما نمی توان به صورت سلیقه ‎ای در مورد مبانی گاهشماری و به صورت دقیق تر در هیچ یک از مباحث علمی، اظهار نظر کرد.
به قول این محقق حوزه نجوم، سده‎ ها و یا همان قرون، نام خویش را از آخرین سال آن سده می گیرند و دو رقم سمت چپ عدد آخرین سال در هر قرن، نمایانگر واحد شمارش آن قرن است، به صورت مثال سال ۱۴۰۰ بعنوان آخرین سال قرن چهارده با عدد “۱۴” شروع شده است.
چالش مشابه در تقویم میلادی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اظهار نمود: در ابتدای قرن ۲۱ میلادی هم شاهد بودیم که بعضی از تقویم شناسان غربی سال ۲۰۰۰ میلادی را با همه حواشی که در مورد تاریخ کامپیوتر ها ( Y۲K )، آغاز قرن بیست و یکم می دانستند و در مقابل خیلی از پژوهشگران گاهشماری مسیحی، سال ۲۰۰۱ را آغازگر قرن بیست و یکم میلادی اعلام نمودند.
وی خاطرنشان کرد: بر این اساس باید توجه داشت که برای پذیرش یک قاعده، صرفاً وجود سود و زیان نمی تواند ملاک اعمال سلیقه باشد؛ چون که اصول و محاسبات در این حوزه تعیین کننده است.
عتیقی ضمن اشاره به برخی گفته ها در رسانه ملی و بعضی از رسانه های مکتوب در زمینه اعلام مستقیم و غیر مستقیم آخر قرن ۱۴ خورشیدی در انتهای سال ۱۳۹۹ و آغاز قرن پانزدهم خورشیدی از سال ۱۴۰۰، اظهار داشت: متاسفانه در بعضی تبلیغات رسانه ای و حتی برنامه های گفتگو محور رادیو و تلویزیونی و در برخی از رسانه های شنیداری، نوشتاری و فضاهای مجازی مشاهده می شود که سال ۱۳۹۹ را بعنوان سال پایانی قرن تلقی می کنند ! و این سبب خواهد شد تا ضمن نادیده گرفتن کار بزرگان اندیشمند این مرز پر گهر، مفاهیم غلط در اذهان عمومی جای گیرد. امید است میراث دار خوبی برای گذشتگان و همینطور آیندگان این سرزمین باشیم.
به گزارش مدل کودک به نقل از ایسنا، به نظر می آید که حتی بتوان چالش آغاز قرن پانزدهم را در کشور تبیین کرد، نمی توان از کاربرد تبلیغاتی “در آغاز قرن پانزدهم” چشم پوشی کرد، بگونه ای که از الان سمینارها و کنگره هایی که مقرر است در سال ۱۴۰۰ برگزار شود، از واژه “برگزاری… در آغاز قرن پانزدهم” استفاده شده است.
شاید اگر دست اندرکاران تهیه چنین تیزرها و بنرهای تبلیغاتی از آخر قرن چهاردهم و آغاز قرن پانزدهم آگاه شوند، از این به بعد شاهد تیزرهایی با این عنوان خواهیم بود: “برگزاری… در آخرین سال قرن چهاردهم”.