به مناسبت روز جهانی گیاه خواری كتاب خوراك، ژانر جدید ادبیات كودك

به گزارش مدل كودك سیدعلی كاشفی خوانساری در یادداشتی به مناسبت روز جهانی گیاه خواری، به معرفی كتاب هایی كه مبحث آنها خوردنی ها و خوراكی هاست، پرداخته است.
این نویسنده و منتقد ادبیات کودک و نوجوان در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده نوشته است:
«اول نوامبر روز جهانی گیاه خواری نامیده شده است. به این مناسبت ابتدا نگاهی گذرا به پدیده گیاه خواری در جهان و ایران داریم و سپس به معرفی گروه جدید و بزرگی از کتاب های کودکان که مبحث آن خوردنی ها و خوراکی هاست می پردازیم.
گیاه خواری چیست؟
گیاه خواری یک سبک زندگی باستانی در بین انسان هاست که در یک قرن اخیر در کشورهای مختلف طرفداران فراوانی یافته و با سرعت زیادی در حال گسترش است. علل گیاه خواران برای این کار متفاوت و متنوع است؛ از علل دینی و فلسفی گرفته تا سلامت، اخلاق، حقوق حیوانات، محیط زیست و علل اقتصادی.
گیاه خواری در آیین هندو و همینطور برخی دیگر از ادیان باستانی هند همچون جین و ویشنا جزو تعالیم واجب دینی است و در سایر ادیان هم همچون یهودیت، زرتشتی، بودایی، کنفوسیوس، تائو، شینتو و اسلام هم به شکل نسبی مورد سفارش قرار گرفته است. در قرآن کریم در مقابل ۳۵۷ بار استفاده از نام گیاهان و میوه های مختلف، تنها دو بار واژه گوشت به کار رفته است. برخی آموزه های دینی مسلمانان را به استفاده محدودتر از گوشت در مقایسه با سایر مواد غذایی سفارش کرده اند. صوفیان مسلمان روزه ها و چله های مختلفی مبتنی بر گیاه خواری دارند. سازمان جهانی گیاه خواران مسلمان هم چند سالی است که فعالیت خویش را شروع کرده است.
گیاه خواران در کشورهای نپال و بوتان در اکثریت هستند و در هند هم یک سوم مردم گیاه خوارند. بیشتر از نیمی از گیاه خواران جهان در هند زندگی می کنند. در کشورهای انگلیس، ایتالیا، اتریش و آلمان با حدود ۱۰ درصد بیشترین فراوانی گیاه خواران در خارج از آسیا دیده می شود. از نظر سبک زندگی کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا را بهشت گیاه خواران نامیده اند.
گیاه خواری انواع و مراتبی دارد که حداقل آن پرهیز از گوشت قرمز و حداکثر آن خام گیاه خواری است. نکته مهم درباره گیاه خواری، درصد بالای برگشت به تغذیه عادی در بین پیروان گیاه خواری غیردینی در سرتاسر جهان است. همینطور خیلی از مردمان به گیاه خواری دوره ای یا تفننی و استفاده حداقلی از گوشت قرمز و استفاده بیشتر از سبزیجات روی آورده اند. با احتساب همه این گروه ها، مجموع گیاه خواران و علاقه مندان به انواع مختلف گیاه خواری را تا یک میلیارد نفر تخمین زده اند که از آن میان یک درصد وگان (گیاه خوار مطلق) و دو دهم درصد خام گیاه خوار هستند.
انجمن های مختلف گیاه خواران در سرتاسر جهان به فعالیت مشغولند و از راه اتحادیه بین المللی گیاه خواری با هم تماس دارند. روز اول اکتبر بعنوان روز جهانی وجتارین و روز اول نوامبر بعنوان روز جهانی وگان در کشورهای مختلف گرامی داشته می شود. همینطور گیاه خواریِ اخلاقی بعنوان یک دین رسمی در انگلستان بعنوان نخستین کشور جهان در حال ثبت است. گیاه خواری در جهان با جنبش های زیست محیطی، کانتر کالچرال (فرهنگ های غیررسمی و معترض) و فمینیسم پیوندهای جدی دارد. حدود دو سوم گیاهخواران غیرهندیِ جهان زن هستند.
در ایران هم از دهه های پیش انواع گیاه خواری ترویج می شده و روز به روز جمعیت گیاه خواران فزونی می یابد. این اقبال در بین طبقه جوان، روشنفکر و هنرمند و همینطور علاقه مندان به یوگا، ورزش های غیررقابتی و عرفان های شرقی وسیع تر بوده است. بنابر آمار، حدود ۳۰ هزار خام گیاه خوار در ایران زندگی می کنند. همینطور مشکلات معیشتی و اقتصادی سبب اشاعه این فرهنگ در بخشی از طبقات اجتماعی شده است.
بازار اقلام مورد نیاز گیاه خواران از بازارهای رو به رشد در ایران است. به تبع آن کتاب های این حوزه هم در ایران رشد قابل ملاحظه ای داشته است..
هنر پست مدرن و رویکرد به خوراکی ها
یکی از مهمترین تحولات هنر پست مدرن نسبت به پیشینیان خود، حرکت به سمت کاربردی شدن و مردمی شدن بوده که از این بابت بازگشتی به سمت هنر پیشامدرن به حساب می آید. عرضه آثار هنری در معابر عمومی و یا روی اشیاء کاربردی همچون گلدان، بشقاب و پرده همچون این تغییرات است. تغییر دیگر، هنر محسوب شدن امور و مهارت هایی است که در نگاه کلاسیک و در جهان مدرن هنر محسوب نمی شده و یا هنری اصیل، متعالی و پرارزش قلمداد نمی شده اند. در حالیکه امروز شاخه هایی همچون قصه گویی، تبلیغات، اجرای صحنه ای، آشپزی، طراحی پارچه و لباس، بسته بندی و… کاملاً جای خویش را در عالم هنر، نشریات هنری، گالری ها و فستیوال ها باز کرده اند.
همچون شاخه های جدید هنری که به معتبرترین گالری ها و حراج های آثار هنری راه باز کرده، میوه آرایی است. میوه آرایی که پیشتر بعنوان فروت منیجینگ بعنوان یک مهارت برای زنان خانه دار مطرح می شد، امروز با عناوینی چون فروت ارنجمنت، فروت درسینگ و فروت دکوریشن به محافل هنری و دانشگاه ها راه یافته است. هنرهای جدیدی چون آثار تجسمی خوراکی یا مجسمه های خوردنی: ادیبل اسکلاپچر، هنر طراحی مفهومی غذا: کانسپچوال کوزین دیزاین، و نقاشی با غذا: فود پینتینگ، همگی ذیل عنوان کلی ترِ هنر غذا: فود آرت، خلق، طبقه بندی، عرضه و ارزیابی می شوند.
نقش جدید خوراکی ها در فرهنگ پست مدرن
در فرهنگ پست مدرن مفاهیمی چون تعالی با خوردن و معنویت با خوردن در کنار رویکردهای متفاوت و هنجارگریزی چون پورن او فروت، اروتیک فروتز و… منظرهای جدیدی را برای تغذیه و خوردنی ها گشوده که نقطه محوری همه آنان تلقی خوردن بعنوان فعالیتی فراتر از تأمین مواد غذایی برای بدن است. فعالیتی که با ارزش ها و کارکردهایی چون هنر، زیبایی، خلاقیت، معنویت، تهذیب نفس، لذایذ شهوانی و… همراه می باشد. خوراکی ها امروز در فرهنگ جهانی نقشی بسیار پررنگ تر از قرن پیش در حوزه های توریسم، رویدادها و جشن ها، روان شناسی و روان درمانی، طب جایگزین، گروه های اجتماعی، هنر شهری، تولید کتاب، مجله، فیلم و برنامه های تلویزیونی و به صورت کلی سبک زندگی ایفا می کنند.
محبوبیت و اقبال غذا در بازار کتاب کودک
زمینه های مذکور سبب گشته است در قرن بیست و یکم میلادی کتاب های در رابطه با خوردن حجم بسیار زیادی از بازار کتاب کودک را به خود اختصاص دهد. بر این اساس ناشرانی به صورت خاص و تخصصی به تولید کتاب کودک در این حوزه می پردازند. همینطور در خیلی از کتابفروشی ها برای چنین کتاب هایی جایگاه جداگانه ای در بخش کتاب های کودکان تعریف شده و در سایت های فروش کتاب، آیکون و بخش مشخصی به چنین آثاری اختصاص یافته است. این کتاب ها بیشترین درصد رشد و گسترش را در بازار امروز کتاب کودک جهان تجربه می کنند.
کتاب هایی که ذیل عنوان کلی کتاب غذا و یا کتاب خوراک قرار می گیرند، بسیار متنوع اند و مضامین متفاوتی دارند. بعضی از این مضامین در حوزه کتاب کودک از این قرارند:
۱. آشنایی با مواد غذایی، میوه ها، گیاهان دارویی، محصولات کشاورزی و تولید و خواص آن ها
۲. راهنمای کاشت گل و گیاه در خانه، گل های آپارتمانی و مزرعه های کوچک خانگی
۳. رژیم های ساده غذایی برای کودکان با هدف سلامتی، رفع بی اشتهایی، تقویت و تسریع رشد، اصلاح سبک زندگی و یا بهبود و درمان
۴. کتاب های سبک زندگی مبتنی بر خوراک سالم و ارگانیک، مهارت های معنوی، ورزش های غیررقابتی، شکرگزاری و قدردانی از گیاهان و حیوانات، طبیعت دوستی
۵. کتاب های آموزش و راهنمای آشپزی، شیرینی پزی، نوشیدنی ها، دمنوش ها، سالادها، روغن های مالشی (ماساژ)، رایحه های بوییدنی و افروختنی و… برای کودکان
۶٫ بازی های مبتنی بر آشپزی و استفاده از مواد خوراکی
۷. کتاب های میوه آرایی، گل آرایی و سفره آرایی برای کودکان
۸. کاردستی، عروسک سازی، اشیاء تزیینی و بازیافت با مواد خوراکی
و…
گرچه نمونه هایی از کتاب های فوق در بازار کتاب کودک ایران دیده می شود، هنوز از ظرفیت و نیاز بازار در این حوزه استفاده کاملی صورت نگرفته است و شاهد حضور ناشران و نویسندگان تخصصی در این مورد نبوده ایم. همینطور معمولا چنین کتاب هایی در جشنواره ها و لیست کتاب های مناسب مورد توجه قرار نمی گیرند. مجموعه کتاب های طب سنتی در انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را می توان بعنوان نمونه ای از برنامه های در دست اجرا در این حیطه نام برد.