نذر درگذشتگان در شب های قدر، با برات سمنان

مدل كودك نذر درگذشتگان در شب های قدر، با برات سمنان
هانی رستگاران – مسئول ثبت آثار و تعیین حریم میراث ملی استان سمنان و پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی – در گفتگو با ایسنا، با بیان این که ایرانی ها باستان، همیشه علاقه مند به آداب، سنن و رویه های فرهنگی و اجتماعی پیشینیان خود بوده اند، ادامه می دهد: برگزاری این آداب و رسوم معمولا سینه به سینه در قرن های متمادی قبل از تاریخ و بعد از میلاد حضرت مسیح (ع) که جهان به سمت تمدن سازی نوین و ایجاد نظامات و سیاست گذاری های فرهنگی حرکت کرده وجود داشته و ایران نقش پررنگ و کلیدی در نفوذ فرهنگی، آئینی و روابط اجتماعی در جوامع و حکومت ها داشته است، تا جایی که این تاثیر سبب پیشگیری از آغاز و استمرار خیلی از جنگ های صدر تاریخ به منظور فتح سرزمین های جدید و زمینه ساز تعاملات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن دوران شد.
وی قرارگرفتن ۱۳ اثر فرهنگی ایران در لیست میراث ناملموس یونسکو که با تصویب کنوانسیون ۲۰۰۳ پاسداری از میراث ناملموس یونسکو شکل گرفته را علتی بر این ادعا می داند.
او با اشاره به این که نه تنها ایرانی ها باستان همیشه نسبت به مردگان و اموات خود با احترام برخورد می کردند، حتی پس از ظهور اسلام هم این سنت با استفاده از اعتقادات و باورهای اصیل اسلامی انجام می شود، می گوید: “برات” صرف نظر از آیینی برای پاسداشت روح مردگان و توجه و یادآوری درگذشتگان و بهره مندی مردگان از خیرات زندگان و باور به معاد و زنده نگه داشتن یاد و خاطره آنها و اشاعه فرهنگ خیرات و صدقه، مقدمه ای است برای برگزاری جشن میلاد حضرت مهدی (عج) و مراسم پرفیض شب های قدر در روزهای ماه رمضان؛ تا مردگان هم از برکات این روزها و شب ها بهره مند شوند.
رستگاران بنابراین یکی از پراهمیت ترین آئین های این دوره را بخشندگی و نذر در روزهای و مناسبت های مختلف می داند که از پیش از ورود اسلام به ایران تا امروز به صورت شگرفی در بافت اجتماعی و فرهنگی خانواده ها وجود داشته و به نسل های بعد منتقل شده است و ادامه می دهد: شاید بتوان آئین برات را یکی از این آئین های جذاب و سنتی زنده نامید که در جهت پاسداشت ارزش ها و باورهای دینی و مذهبی مردم ایران تحت عنوان فرهنگ نذر، شرایط طرح پیشنهاد ثبت جهانی در زمره میراث ناملموس را داشته باشد.
مسوول ثبت آثار و تعیین حریم میراث ملی استان سمنان، توضیح می دهد: برات در لغت نوشته ای است که به باعث آن دریافت یا پرداخت پول را به دیگری واگذار کنند. اما در فرهنگ عامیانه به مفهوم هدیه و بخشش و خیرات برای آمرزش درگذشتگان و مردگان است که هر سال علاوه بر این که از ۱۲ شعبان آغاز و تا ۱۵ شعبان ادامه دارد در شب های قدر و شب بیست یکم ماه رجب هم اجرا می شود.
وی با اشاره به این که در این مدت خوراکی های مختلفی به نیت “برات” خیرات می شود، خوراکی مخصوص و ویژه سمنان را “نان گولاچ” معرفی می کند و با اشاره به این که پخت این نان یکی از خصوصیت های شاخص و منحصر به فرد آیین برات در سمنان است، ادامه می دهد: این آیین را می توان سنتی زنده و جاری در میان خانواده های سمنانی دانست که با وجود قدمت بیشتر از ۵۰۰ ساله اش همچنان در میان مردم پابرجا می باشد که این اتفاق نشان دهنده ترفیع ارزش ها و صیانت از فرهنگ های ملی – مذهبی در میان مردم دارد که ۳۰ دی ۱۳۹۴ به شماره ۱۱۱۵ در لیست میراث ناملموس کشور ثبت شده است.
این پژوهشگر با بیان این که نان شیرین گولاچ توسط بانوان سمنانی در خانه پخت می شود، در توضیح روش پخت آن می گوید: “ابتدا زرد چوبه را با اخشار (قلیاب، ماده رنگی سنتی و خوراکی) خوب می سایند و با آب مخلوط می کنند یا این مایع آرد را خمیر می کنند و مایه خمیر (خمیر ترش) به آن می زنند. خمیر را می گذارند تا ورم کند. سپس خمیر را به چونه های کوچک تقسیم و و روی لاک و مرزه پهن می کنند. روغن کنجد را در ماهی تابه داغ می کنند و چونه های پهن شده را از پشت و رو در ماهی تابه سرخ می کنند، سپس مخلوط دارچین و شکر را که از قبل آماده شده روی آن می پاشند و بعد از این گولاچ آماده مصرف است.”
به قول رستگاران، مردم سمنان معتقدند اگر این نان با روغن کنجد سرخ نشود یا غیر از به قصد برات پخته شود، خیر آن به اموات نمی رسد.