یادداشت مهمان، روح تازه ای كه باید در جشنواره های هنری فجر دمیده شود

به گزارش مدل كودك جشنواره های هنری فجر بدون شك مهمترین، جذابترین و پر مخاطب ترین رویدادهای فرهنگی و هنری كشور به شمار می روند كه هرساله با تلاش اعضای دبیرخانه این جشنواره ها و صرف هزینه هایی بالا توسط معاونت های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می گردند.
به گزارش مدل كودك به نقل از ایسنا، رئیس جهاددانشگاهی واحد هنر بعد از به انتها رسیدن دوره جدید جشنواره های فرهنگی، هنری فجر یادداشتی در این حوزه نوشته و آنرا در اختیار ایسنا قرار داده است. در متن یادداشت بهزاد رشیدی آمده است: «این رویدادهای مهم فرهنگی و هنری با تقدم و تأخری نسبت به هم، از سال های اول دهه ۶۰ همزمان با ایام گرامیداشت پیروزی انقلاب اسلامی در حال برگزاری هستند. جشنواره های فیلم و تئاتر فجر با ۳۸ دوره سابقه، حدودا هم سن و سال انقلاب اسلامی ایران هستند و جشنواره موسیقی فجر با ۳۵ دوره، جشنواره هنرهای تجسمی فجر با ۱۲ دوره و جشنواره مد و لباس فجر با ۹ دوره، به لحاظ قدمت در رده های بعدی قرار می گیرند.
هر سال همزمان با ایام برگزاری جشنواره ها و تا مدتی پس از برگزاری این رویدادها، نقدهایی در مورد آنها در سطح رسانه ها مطرح می شود. موضوعاتی همچون: دولتی بودن جشنواره ها، سلیقه ای شدن برنامه ها و تغییر سیاست های جشنواره بر مبنای نظر دبیران و مدیران هر دوره، تاثیرگذاری حداقلی هر جشنواره بر تولیدات هنری سال آینده كشور، عدم وجود وحدت رویه در طول عمر برگزاری ادوار یك جشنواره، اعمال سلایق فردی در فرایند مدیریت جشنواره ها، عدم وجود دبیرخانه ثابت و مستقر، عدم مطالعه و استفاده درست از تجربه های گذشته یك جشنواره، مبحث داوری ها، عدم حضور افراد و سلیقه های مختلف با نگاه ها و سبك های متفاوت در جشنواره ها، عدم مستندسازی كامل و درست و در دسترس نبودن مستندات قبلی و… همچون نقدهایی است كه سال ها است توسط كارشناسان رشته های مختلف هنری و رسانه ای مطرح شده، اما به علل مختلف و با وجود سابقه هایی بین ۱۰ تا ۴۰ سال، هنوز این نقصها به صورت كامل رفع نشده و هر سال شاهد ایرادات و نواقصی تكراری و تجربه شده در این رویدادها هستیم.
در این نوشتار قصد نقد و بررسی جشنواره های فجر را ندارم؛ بلكه تلاش دارم میزان رابطه و تعامل بین مراكز دانشگاهی و دانشگاهیان(شامل مدیران، استادان و دانشجویان) را با جشنواره های هنری فجر بررسی كنم و به نقش و تأثیر دانشگاه ها و مراكز آموزش عالی هنری در اركان، ابعاد و اجرای جشنواره های هنری فجر بپردازم.
جشنواره های هنری فجر از گذشته، همواره به شكلی معیاری برای سنجش توان هنری قشر فعال در این عرصه ها بوده اند و معمولا اغلب هنرمندان تلاش خویش را به كار می بستند تا رتبه و عیاری در سطح عالی این جشنواره ها به دست آورند و اثر هنری شان در سطح جامعه بیشتر مطرح شود.
امروز اما! به نظر می آید آن تب و تاب و حرارت گذشته رو به سردی گذاشته و جشنواره ها از آثار و كاركردهای خود قدری دور مانده اند. برای مثال فقط در مورد جشنواره فیلم فجر پیشبینی ها از این حكایت دارند كه اغلب فیلم های سینمایی به نمایش درآمده در جشنواره ۳۸ ام، در بین فیلم های پرفروش سال ۹۹ قرار نمی گیرند و بسیاری از فیلم ها زیان هم خواهند داد و حتی بنا به قول رئیس كانون كارگردانان سینما، فضا بگونه ای رقم خورده كه شماری از كارگردانان ترجیح داده اند یا به آنها سفارش شده، برای پیشگیری از به خطر افتادن آثارشان، قید حضور در جشنواره فیلم فجر را بزنند و آثارشان را مستقیم اكران عمومی كنند!
یكی از كاستی های اغلب جشنواره های هنری فجر عدم حضور و بروز نظام مند و تعریف شده دانشگاه های هنری مرتبط در این رویدادهای هنری می باشد. البته مسایل هر جشنواره با سایر جشنواره ها متفاوت می باشد و هر یك از جشنواره در هر سال با فراز و نشیب هایی نسبت به دوره های قبلی خود و یا نسبت به سایر جشنواره های هنری فجر داشته و دارند. به نظر می آید در میان جشنواره های هنری فجر، جشنواره های تئاتر و مد و لباس، بخش دانشگاهی و علمی و پژوهشی به نسبت از جایگاه بالاتری برخوردار می باشد و همینطور جشنواره جهانی فجر هم بخش دانشگاهی را بعنوان یك برنامه مهم در دستور كار دارد و با استفاده از توان دانشگاهی، بخصوص دانشگاه هنر برگزار می نماید و بازخوردها و تاثیرات خوبی هم داشته است. جشنواره سینمای مستند(حقیقت) هم در سال ۹۸، در چارچوب كارگاه های تخصصی و نشستهای پژوهشی، با همكاری استادان دانشگاهی برگزار كرد.
بررسی ادوار مختلف جشنواره های فجر نشان داده است بسته به برنامه ریزی هر دوره و یا سلیقه دبیر هر دوره از جشنواره، میزان اهمیت و جایگاه بخش دانشگاهی متفاوت بوده است. مبحث روشن این است كه دانشگاه و دانشگاهیان وزن و سهم تعریف شده و ثابتی در جشنواره های هنری فجر ندارند.
این درحالی است كه اغلب جشنواره های خارجی، بخش علمی و دانشگاهی، بعنوان یك بخش اصلی و ثابت فعال است. برای مثال در جشنواره فیلم برلین حضور استادان و دانشجویان علاوه بر اركان مختلف جشنواره، در چارچوب “دانشكده استعداد برلین” بعنوان شركت كنندگان اصلی جشنواره محسوب شده و در نمایش فیلم ها، كارگاه ها، جلسات بحث و نشست با حرفه ای های سینما حضوری فعال دارند.
از جمله سوالات اساسی كه در این حوزه به ذهن می آید، این است كه كجا باید دانشگاه ها و رویدادهای فرهنگی و هنری اصلی كشور با هم تلاقی كنند؟! با چه ساز و كاری فعالیتهای پژوهشی و رساله های دانشگاهی با نیازهای مدیریت هنری كشور متناسب شوند و به كار آیند؟! آیا نمی گردد در طراحی و برنامه ریزی جشنواره ها از نتایج رساله ها و رساله ها و مقالات پژوهشی و دانشگاهی بهره برداری كرد؟! آیا جشنواره های هنری فجر برای بده بستان دانشگاه و بازار فرهنگ و هنر، ظرفیت كمی دارند؟! آیا نمی گردد در تنظیم اساسنامه جشنواره های فجر طوری برنامه ریزی كرد كه نظارتی از جانب كارشناسان و خبرگان دانشگاهی تعریف شود؟! چرا نباید از دانش، ذوق و ابتكار دانشجوی جوان و خوش فكر دانشگاه های هنری در به روز رسانی و انطباق بندهای اساسنامه جشنواره ها برپایه تأمین نیازهای امروز جامعه استفاده شود؟! و مهمترین سوال اینكه چرا میان ستاد برگزاری و دبیرخانه جشنواره های فجر با بدنه علمی دانشگاه این همه شكاف وجود دارد؟!
دانشگاه هنر تهران با دارا بودن دانشكده های هنری همچون هنرهای تجسمی، سینما تئاتر، هنرهای كاربردی، معماری و شهرسازی و موسیقی یكی از مهمترین مراجع معتبر دانشگاهی در حوزه هنر است كه خیلی از مدیران، كارشناسان و مسؤلان برگزاری رویددادها و جشنواره های هنری از فارغ التحصیلان آن هستند. واقعا باید پرسید چرا در این دانشگاه، وقتی از استادان و اعضای هیئت علمی، رؤسای دانشكده ها و دانشجویان این دانشگاه مبحث حضور و ارتباط با جشنواره های هنری فجر جویا می شویم، غیر از استادانی كه بیشتر به علت روابط شخصی، با مدیریت و بدنه جشنواره ها ارتباط یا تعامل دارند، غالباً نسبت به این رویدادها حس بیگانگی داشته، از وضعیت و ساختار حاكم بر آنها گلایه مند هستند و همینطور از اینكه این جشنواره ها بدون در نظر گرفتن آراء اساتید و اقتضای فضای دانشگاهی، به راه و مسیر سنتی و همیشگی خود ادامه می دهند، ابراز نگرانی می كنند!
وظیفه ذاتی دانشگاه ها آموزش و توسعه پژوهش و دانش و كارآفرینی است، بدون تردید ایجاد ارتباطی ارگانیك و تعریف شده بین دانشگاه ها و دبیرخانه جشنواره ها و یا ایجاد بخش های ثابت علمی و دانشگاهی در جشنواره های هنری می تواند در ساماندهی و ارتقای رشته های مختلف هنری نقش تعیین كننده ای ایفا كند.
از جمله راهكارهای پیشنهادی برای تقویت و توسعه تعاملات جشنواره ها با مراكز دانشگاهی می توان به موارد زیر اشاره كرد:
سفارش مقالات علمی و پژوهشی به استادان، ارائه نتایج یافته های پژوهشی در چارچوب مقاله و سخنرانی استادان، بیان تجربیات هنری و دانشگاهی، نمایش و نشان دادن فعالیت ها و توانمندی های علمی و پژوهشی برگزاری نشست های هم اندیشی در موضوعات خاص، جلسات نقد و بررسی آثار، برگزاری همایشهای یك روزه، حضور استادان دانشگاه در گروه های داوری جشنواره، جهت دهی به رساله های دانشگاهی در مقاطع كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكتری توسط جشنواره ها و متولیان دولتی، رونمایی از كتاب ها و رساله های برتر در جشنواره ها برگزاری نشست های علمی و تخصصی در جهت اغنای روحیه كاوشگری جامعه علمی- دانشگاهی و پژوهشگران در برای كسب دانش و آگاهی از یافته های جدید در عرصه های مختلف هنری، برگزاری جلسات و نشست های نقد و بحث آزاد با حضور صاحبان صنعت و افراد دانشگاهی، برگزاری كارگاه های آموزشی، برگزاری رویدادهای استارتآپی و شناسایی ایده های جذاب و با قابلیت اجرا، برگزاری نمایشگاه هایی برای حضور مراكز دانشگاهی و صنعتی به منظور عرضه دستاوردهای نوین در حوزه های مختلف هنری و…
هرچند هر یك از این برنامه های پیشنهادی به اشكال مختلف در جشنواره های هنری فجر حداقل یك مرتبه تجربه شده اند، اما هیچگاه تبدیل به یك جریان ادامه دار، پویا، پیش رونده و تأثیر گذار نشده اند.
انجام این قبیل كارها و ایجاد ارتباط و تعریف و طراحی برنامه های مشترك توسط دبیرخانه جشنواره ها و مراكز دانشگاهی و حتی بخش های صنعتی و اقتصادی مرتبط، علاوه بر تقویت و ارتقای آثار هنری، دانشگاه ها را هم به تحرك جدی وادار خواهد نمود و سبب خواهد شد مدیران و استادان دانشگاهی همواره در كوشش برای طرح ها و ایده های تازه و نوین و ارائه دستاوردهای خود به صورت تخصصی به مخاطبان و مدیران برگزاری جشنواره ها باشند تا از قافله عقب نمانند.
براین اساس می توان نتیجه گرفت كه هم دبیرخانه جشنواره ها به شدت به حضور دانشگاهیان در اركان و ساختار جشنوره ها نیاز دارد و هم دانشگاه ها برای واقعی سازی سیستم آموزشی و متناسب سازی خود برپایه واقعیت های بازار و جامعه به حضور در جشنواره ها نیازدارند.
در چنین فضای تعاملی و هم افزایی است كه می توان امیدوار به برگزاری جشنواره هایی پیشرو و متفاوت از دوره های قبل و حضور دانشگاهیان در بخش های مختلف آن بود و شور و حال عمومی و نشاط علمی جشنواره ها هم باشیم.
آنچه مسلم است تعالی هنر در ایران نیازمند برنامه ریزی بلند مدت، صدمه شناسی و بازآفرینی و اصلاح مداوم، پرهیز از كلیشه ها و رویه ها و قالب های تكراری و مهم تر از همه نیازمند خلاقیت و نوآوری است و همه اینها از ارتباط نظام مند بین متولیان و برگزار كنندگان جشنواره ها با دانشگاه و دانشگاهیان می تواند ایجاد می شود.
كوتاه سخن اینكه رشد و گسترش رشته های سینما، تئاتر، تجسمی، مد و موسیقی كه از قضا هدف اصلی جشنواره های فجر می باشند با حضور از پیش تعریف شده، فعالانه و هدفمند دانشگاهیان تضمین می شود و روح تازه ای در كالبد این اصلی ترین رویدادهای فرهنگی و هنری كشور دمیده می شود.»