تابو نوتردام و فرصت آتش سوزی

به گزارش مدل كودك «سوختن نوتردام سوختن یك كلیسا نبود بلكه سوختن یك یادمان جهانی شده بود، سوختن یادمانی تابوشده در روزگار معاصر و این گونه است كه آدمی از ضربه به تابوهایش شوكه می شود و پرسش های پنهان سر برمی آورند.»
رضا دبیری نژاد – موزه دار و رئیس موزه ملی ملك – در یادداشتی با عنوان «تابو نوتردام و فرصت آتش سوزی» كه در اختیار ایسنا قرار داده، نوشته است؛ «عباس كیارستمی در گفت وگویی كه از او میان دو انتخاب می پرسیدند در جواب پاسخ داده بود كه ترجیح می دهم خودم باشم اما اثرم نباشد.
انسان مدام در حال ساخت و مالكیت است. یا اثری می سازد یا اثری را تصاحب می كند. هزاره های حضور آدمی میلیون ها اثر را ساخته است. اثری برای كار، برای خوردن، برای پوشیدن، برای باورهایش و برای زیبایی. آثار دستاوردهای آدمی هستند؛ دستاوردهایی كه ایجاد تعلق می كنند، تعلق فردی یا جمعی تعلق وابستگی ساز است، وابستگی آهسته عمیق می شود، آن قدر عمیق كه بر آدمی مسلط شود. این گونه است كه آدمی اسیر تعلق هایش می شود، اسیر دستاوردهایش، اسیر تابوهایش.
آدمی مدام تابو می سازد از تكرار، گاه از تعلق و گاه از توهم. آدمی موجود تابوسازی است كه اسیر تابوهایش می شود. تابوها همیشه هستند چه در ازمنه های دور یا در دوره معاصر با شكل های جدید. تعلق به دستاوردها یكی از عادت ها و تابوهای آدمی است بی آن كه بداند ابدی نیستند.
شاید در دوره معاصر آدمی بیشتر اسیر دستاوردهای خودش شده است آن قدر كه خودش در سایه این دستاوردها قرار گرفته است؛ دستاوردهایی كه در سایه پروپاگاندای صنایع وسعت یافته اند، بزرگ شده اند، قدرت گرفته اند و مبنای درآمد یا حیات جوامعی شده اند، مبنای برتری.
یادمان ها و میراث ها یكی از دستاوردهای تابوشده معاصرند كه هر چه در چرخه مناسبات اقتصادی و صنعتی سرمایه داری قدرتمندتری قرار گرفته اند، اهمیت بیشتری یافته اند گویی كه در نظام طبقاتی دستاوردها در طبقه فرادست تری جای یافته اند. دستاوردهای تاریخی و فرهنگی ساحت كالاشدگی یافته و اعتبار سرمایه ای یافته اند. سرمایه قدرت می آورد و در گفتمان سرمایه داری، سرمایه مهم تر از خود آدمی است یا به عبارتی انسان در سایه سرمایه قرار دارد، سرمایه طبقه می سازد و آدم ها و جوامع را طبقاتی می كند.
آدمی مهمتر است یا دستاوردهایش؟
آدمی خودش را قربانی تابوهایش می كند. ما چقدر می توانیم از تابوهای خودساخته مان عبور نماییم یا كشف شان نماییم.
چند بنا و یادمان، چند خاطره و اثر هنری در گذر زمان غارت و تخریب شده یا در هجوم مهاجمان، یا در ضربه سیل و زلزله، یا هیمه سرخ آتش سوزی یا فرسودگی و ناتوانی عمر مادی. چند فراموشی؟ اما نوتردام و همانندهایش در سایه رسانه به سرمایه و جاذبه ای فراگیر تبدیل می شود تا دیده و ندیده را مجذوب و مسحور كند كه این سحر قبل از تماشا غالب شده است. این قدرت رسانه و قدرت برنامه ریزانی است كه می خواهند سرمایه بسازند و از سرمایه خود بهره ببرند. رازگونگی رمز جاودانگی می شود حتا اگر جاودان نباشد. اینگونه است كه نوتردام فراتر از بسیاری میراث های ویران شده می شود نه به خاطر «نوتردام» بودنش بلكه به خاطر ساختن آنان كه از آن سرمایه ساخته اند. رسانه ها همان گونه كه در ژانرهای گذشته خویش آنرا ساحره ای جهانی كردند این نتیجه مدیریت میراث فرهنگی و فراتر از نگاه مقدس مآبانه به آن در سطح حفاظت صرف است، اثر تنها ارزشش برای حفظ شدن نیست بلكه باید چون سرمایه ای به كار آید و فرانسه آنرا سرمایه ای برای جذب و رونق اقتصادی كرده است، حتا اگر «نوتردام» نباشد اما پاریس بهره اش را از آن برده است و حالا در ژانرهای جدید هم از سوختنش افزایش سرمایه ای می سازند تا نه تنها از قدرتش كاسته نشود بلكه در روایتی تازه پرقدرت تر بنمایاند و این همان نگاهی است كه گاه ما در این ور دنیا فراموش كرده ایم و نتوانسته ایم از میراث هایمان میراثی جهانی به معنای زنده و شناخته شده یا جذاب بسازیم.
دولت فرانسه می خواهد از سوختن «نوتردام» فرصتی برای وحدت مجدد جامعه بسازد همچون دولت ایران كه سیل را بهانه ای برای وحدت می كند اما جلیقه زردهای شورشی در مقابل نظام طبقاتی سرمایه داری این فرصت را به چالش می كشند و معترض حمایت های سرمایه داران بزرگ از مرمت نوتردام می شوند چون كه خویش را قربانی نظام سرمایه ساز و سرمایه سالار می دانند؛ نظامی كه در آن دستاوردهای آدمی مهمتر از خود آدمی است.
به راستی آدمی تا چه حد می تواند دستاوردهایش را نگه دارد، توان او تا چه حد است؟ در میانه دردهای همنوعان بشر آدمی باید توانش را برای چه بگذارد؛ برای تابوهایش یا برای هم نوعانش؟
سوختن نوتردام سوختن یك كلیسا نبود بلكه سوختن یك یادمان جهانی شده بود، سوختن یادمانی تابوشده در روزگار معاصر و این گونه است كه آدمی از ضربه به تابوهایش شوكه می شود و پرسش های پنهان سر برمی آورند.»